Ο μύθος του όχλου των τεμπέληδων στοιχειώνει την Ευρώπη

Του Χα-Τζουν Τσανγκ

«Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη». Έτσι ξεκινούσε η  περίφημη εισαγωγή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς. [1] Σήμερα, για ακόμα μια φορά, η Ευρώπη στοιχειώνεται από ένα φάντασμα. Σε αντίθεση όμως με το 1848, όταν ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραφαν εκείνα τα εδάφια, το φάντασμα αυτή τη φορά δεν είναι ο κομμουνισμός, αλλά η τεμπελιά.

Έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί εκείνες οι μέρες που τις ανώτερες τάξεις «τρομοκρατούσε» το οργισμένο πλήθος που επιθυμούσε να συνθλίψει τα κρανία τους και να κατάσχει τις περιουσίες τους. Τώρα ο μεγαλύτερος εχθρός αυτών των τάξεων
είναι ο στρατός των τεμπέληδων, των οποίων ο νωχελικός και ηδονιστικός τρόπος ζωής, χρηματοδοτείται από τους εξοντωτικούς φόρους των πλουσίων και στραγγίζει την αιμοδοσία της οικονομίας.
Στη Βρετανία η κυβέρνηση συνασπισμού στοχοποιεί μεθοδικά αυτούς τους ευημερούντες μπουνταλάδες των εργατικών προαστίων, που αγρυπνούν μετά από μια δύσκολη νύχτα με αθλητικά νέα και διαδικτυακό καζίνο. Μας λένε ότι φταίει η ξεδιάντροπη αξίωσή τους να λαμβάνουν χωρίς να αποδίδουν τίποτα, αξίωση που σιγόνταρε η  προηγούμενη κυβέρνηση των Εργατικών, δημιούργησε τα τεράστια ελλείμματα- και τώρα η χώρα αγωνίζεται να απαλλαγεί απ’ αυτά.
Στην ευρωζώνη πολλοί πιστεύουν ότι η δημοσιονομική κρίση της μπορεί τελικά να βρει τους υπαιτίους σε αυτούς τους τεμπέληδες μεσογειακού τύπου, στην Ελλάδα και την Ισπανία, οι οποίοι απομυζούσαν το μόχθο των εργατικών γερμανών και ολλανδών, με το να περνούν το χρόνο τους απολαμβάνοντας εσπρέσο και παίζοντας χαρτιά. Μας επισημαίνουν ότι, αν αυτοί οι άνθρωποι δεν αρχίσουν να εργάζονται σκληρά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν.
Το πρόβλημα με αυτή την ιστορία είναι ότι είναι, απλά, μια ιστορία.
Πρώτα απ΄όλα, είναι σημαντικό να επαναλάβουμε ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα των ευρωπαϊκών χωρών, της Μεγάλης Βρετανίας συμπεριλαμβανομένης, οφείλονται μάλλον στην πτώση των φορολογικών εσόδων μετά τη χρηματοδοτική ύφεση, παρά στην αύξηση των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας. Έτσι, η επίθεση στους φτωχούς και η αποστράγγιση του κράτους πρόνοιας δεν πρόκειται να θεραπεύσει την προαναφερθείσα αιτία των ελλειμμάτων.
Επιπλέον, οι φτωχότεροι άνθρωποι, στο σύνολό τους,  συνηθίζουν να εργάζονται σκληρότερα. Συνήθως προσλαμβάνονται σε θέσεις εργασίας με μεγαλύτερο ωράριο και δουλεύουν κάτω από σκληρές συνθήκες. Εκτός από μια μικρή μειοψηφία, είναι φτωχοί παρά την ύπαρξη του  κράτους πρόνοιας, όχι εξαιτίας του.
Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται αν συγκρίνουμε τα κράτη. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) [2], οι άνθρωποι στην Ελλάδα, την περίφημη αυτή χώρα των φυγόπονων, εργάστηκαν κατά μέσο όρο 2.032 ώρες το 2011 – ελάχιστα λιγότερο δηλαδή από τους δήθεν εργασιομανείς νοτιοκορεάτες (2.090 ώρες). Το  ίδιο έτος, οι γερμανοί εργάστηκαν μόνο το 70% αυτών (1.413 ώρες), ενώ οι ολλανδοί ανακηρύχτηκαν επίσημα οι πιο «τεμπέληδες» στον κόσμο, με μόνο 1.379 ώρες εργασίας ανά έτος. Οι αριθμοί αυτοί μας λένε ότι, αν κάτι είναι λάθος στην  Ελλάδα, δεν είναι η τεμπελιά του λαού της.
Τώρα, αν η αφήγηση για την τεμπελιά έχει τόσο σαθρές βάσεις στην πραγματικότητα, γιατί είναι τόσο ευρέως διαδεδομένη; Η απάντηση βρίσκεται στο ότι, κατά τη διάρκεια των τριών  τελευταίων δεκαετιών ηγεμονίας της ιδεολογίας της ελεύθερη αγοράς, πολλοί από εμάς έχουν εμποτιστεί από τον μύθο του αυτοκυρίαρχου ατόμου,  το οποίο φέρει πλήρως την ευθύνη για το πεπρωμένο του.
Ξεκινώντας από τα κινούμενα σχέδια της Disney που βλέπαμε όταν ήμασταν μικρά παιδιά και μας λέγανε ότι «αν πιστεύεις στον εαυτό σου, μπορείς να επιτύχεις τα πάντα», βομβαρδιζόμαστε με το μήνυμα ότι τα  μεμονωμένα άτομα, και μόνο αυτά, είναι υπεύθυνα για ό, τι επιτυγχάνουν στη ζωή τους. Αυτό είναι κάτι που εγώ αποκαλώ «αρχή της L΄ Oreal» - αν κάποιοι πληρώνονται δεκάδες εκατομμύρια λίρες το χρόνο, αυτό θα πρέπει να συμβαίνει επειδή το «αξίζουν». Το ότι κάποιοι άλλοι είναι φτωχοί, πρέπει να οφείλεται στο ότι είτε δεν είναι αρκετά καλοί, είτε δεν έχουν προσπαθήσει αρκετά.
Πολιτικά, είναι δύσκολο να επικρίνεις τους φτωχούς για την ανικανότητά τους: έτσι, η επίθεση επικεντρώνεται στο μύθο του τεμπέλη, ο οποίος δεν διαθέτει κάποιο ηθικό στήριγμα. Αυτό όμως έχει ως τελικό αποτέλεσμα,  στην συνέχεια, τη διάλυση ενός πλέγματος από πολιτικές και θεσμούς που ανακουφίζουν του φτωχούς, στο όνομα της τιμωρίας εκείνου που έχει στοχοποιηθεί ως τεμπέλης.
Το «καλό»  με αυτή την κοσμοθεωρία - για εκείνους που επωφελούνται δυσανάλογα από το ισχύον σύστημα- είναι ότι, με την εξατομίκευση των πάντων, η προσοχή των ανθρώπων αποσπάται από τα δομικά αίτια της φτώχειας και της ανισότητας.
Είναι γνωστό ότι η κακή διατροφή στην παιδική ηλικία, η έλλειψη κινήτρων μάθησης σε υποβαθμισμένες περιοχές και σχολεία περιορίζουν την ικανότητα εξέλιξης των φτωχών παιδιών, μειώνοντας τις μελλοντικές προοπτικές τους. Όταν μεγαλώσουν θα πρέπει να αντιπαρατεθούν με όλων των ειδών τις προκαταλήψεις που συμβάλλουν στην αποθάρρυνση και μείωση της αυτοεκτίμησή τους, ειδικά αν έχουν λάθος φύλο ή λάθος χρώμα δέρματος.
Με αυτά τα βαρίδια στα πόδια τους, οι φτωχοί είναι δύσκολο να βγουν κερδισμένοι ακόμα και στη δικαιότερη αγορά. Οι αγορές είναι συχνά στημένες προς χάρη των πλουσίων, όπως είδαμε και σε μια σειρά πρόσφατων σκανδάλων γύρω από την «πώληση» χρηματοοικονομικών «τοξικών» προϊόντων που παραπλάνησαν τις ρυθμιστικές αρχές σε σχέση με το διατραπεζικό επιτόκιο LIBOR. [3]
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι τα χρήματα δίνουν στους μεγιστάνες τη δύναμη ακόμη και να ξαναγράψουν τους βασικούς κανόνες του παιχνιδιού -ας μην μασάμε τα λόγια μας- εξαγοράζοντας πολιτικούς και πολιτικά γραφεία (σκεφτείτε όλους αυτούς τους πρώην τραπεζίτες-αναβαπτισμένους ως- Υπουργούς Οικονομικών των ΗΠΑ). Οι απορυθμίσεις της οικονομικής αγοράς και της αγοράς εργασίας, καθώς και οι φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, είναι τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών.
Μετατοπίζοντας τη συζήτηση σε ένα ηθικοπλαστικό μύθο για την τεμπελιά, οι πλούσιοι και ισχυροί μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή των ανθρώπων μακριά από όλα αυτά τα δομικά προβλήματα τα οποία δημιουργούν περισσότερη φτώχεια και ανισότητα απ’ ότι είναι απαραίτητο. [4]
Όλα αυτά δεν τα λέμε γιατί πιστεύουμε  ότι οι ατομικές δεξιότητες και οι προσπάθειες δεν θα πρέπει να επιβραβεύονται. Προσπάθειες για την πλήρη καταστολή τους μπορεί να δημιουργήσουν κοινωνίες που θα είναι φαινομενικά ίσες, αλλά θεμελιωδώς άδικες, όπως συνέβη και στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η φτώχεια και η ανισότητα έχουν και δομικά αίτια-  και να ξεκινήσουμε μια ουσιαστική συζήτηση σχετικά με το πώς να μπορούν να αλλάξουν αυτά. Απαλλάσσοντάς τη συζήτηση από τον ολέθριο και αβάσιμο μύθο του όχλου των τεμπέληδων, θα έχουμε κάνει ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Σημειώσεις

[1] Manifesto of the Communist Party

[2] Average annual hours actually worked per worker, OECD

[3] How Libor rate rigging has put hospitals in crisis, Guardian

[4] (Σημείωση μεταφραστή): σε αυτό το σημείο γίνεται σαφές πώς μια επικριτική θεώρηση της οικονομίας της αγοράς μπορεί τελικά να καταλήγει σε μια «λελογισμένη» αναθεώρηση των συστατικών που παράγουν την ανισότητα χωρίς όμως να τα εξαλείφει οριστικά, επιδιώκοντας της σταθεροποίηση του συστήματος σε μια φαινομενικά πιο «δίκαιη» βάση

Μετάφραση: Γιώργος Νιαουνάκης

Πηγή: Guardian
 via  http://www.rednotebook.gr