Να μαθαίνω γράμματα

ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΜΠΑΛΤΑ

Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα
του Θεού τα πράματα

Λίγες λέξεις σε κάποια απόσταση από τις μάχες που μαίνονται τούτον τον καιρό στον χώρο της παιδείας. Για να αρχίσουμε να βλέπουμε το παρόν από τη σκοπιά του μέλλοντος. Από τη σκοπιά της στρατηγικής.
1. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για παιδεία αν δεν ασκήσουμε αμείλικτη κριτική στην τρέχουσα ευρωπαϊκή στρατηγική: κατάτμηση και τυποποίηση της γνώσης ώστε τα "προϊόντα εκπαίδευσης" να μπορούν να ανταλλάσσονται με το γενικό ισοδύναμο ακριβώς όπως τα άλλα προϊόντα του ανθρώπινου μόχθου. Υπό την προσωνυμία "παροχή δεξιοτήτων" και εν μέσω της
ιδιοτελούς και ανόητης φλυαρίας που συνοψίζεται στη φράση "κοινωνία της γνώσης" ή/και "κοινωνία της πληροφορίας". Τα δεινά που αντιμετωπίζουμε εδράζονται ακριβώς εδώ.
2. Παρά τη σχετική αυτονομία των διάφορων βαθμίδων της, η παιδεία οφείλει να αντιμετωπίζεται ως ενιαία. Από τους βρεφονηπιακούς σταθμούς μέχρι τις μεταδιδακτορικές σπουδές. Κυρίως γιατί η παιδεία εδράζεται στη διδακτική σχέση.
3. Η διδακτική σχέση είναι σχέση ενσώματη. Δεν κινητοποιεί μόνο τον λόγο, αλλά και το βλέμμα, το χαμόγελο, τη χειρονομία, το παράδειγμα, το σώμα ολόκληρο. Η κιμωλία και ο πίνακας είναι επέκταση του σώματος. Ακόμη κι αν είναι κακής ποιότητας και λερώνουν. Ο υπολογιστής και το Διαδίκτυο είναι, στην καλύτερη περίπτωση, απλώς βοηθήματα.
4. Η διδακτική σχέση είναι σχέση διακινδύνευσης και σχέση αναγνώρισης, δηλαδή σχέση ευθύνης. Συνδυάζει αυτενέργεια, πειθαρχία και αμοιβαίο σεβασμό. Αμοιβαία ενθάρρυνση και αμοιβαία κριτική. Με τις αναγκαίες μεν διαφοροποιήσεις, αλλά κατά τρόπο ενιαίο σε όλες ανεξαιρέτως τις βαθμίδες.
5. Η συζήτηση για το σύστημα παιδείας που διεκδικούμε οφείλει να ξεκινά από "πάνω" προς τα "κάτω". Από τις διδακτορικές και μεταδιδακτορικές σπουδές προς το νηπιαγωγείο και τους βρεφονηπιακούς σταθμούς. Όχι αντίστροφα. Γιατί μόνον έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε εποπτική εικόνα του όλου. Και να ξέρουμε για τι μιλάμε.
6. Ξεκινώντας από εκεί, οι γενικές κατευθύνσεις είναι κατά βάσιν δύο: μαθηματικά και φυσικές επιστήμες, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες.
7. Οι στόχοι που οφείλουμε να θέσουμε για κάθε κατεύθυνση οφείλουν να είναι μακράς πνοής, έστω και αν σήμερα φαντάζουν ουτοπικοί: ελληνικό νόμπελ για τις φυσικές επιστήμες, ανάδειξη της χώρας μας σε παγκόσμιο κέντρο ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών. Το δεύτερο, που είναι και φτηνότερο, για λόγους ιστορικούς και γεωγραφικούς απολύτως προφανείς. Δυνάμεις υπάρχουν. Υπό την προϋπόθεση να σταματήσει ο συνολικός κατήφορος της κοινωνίας μας και η συναρτημένη διάλυση της παιδείας. Αρκεί να το πιστέψουμε και να συν-στρατευθούμε. Αγνοώντας τη συστηματική συκοφαντία. Υπό συνθήκες αλληλοβοήθειας και άμιλλας, όχι ανταγωνισμού. Και να προχωρήσουμε έτσι στους ριζικούς μετασχηματισμούς σχέσεων και δομών που απαιτούνται.
8. Οι μετασχηματισμοί σχέσεων και δομών οφείλουν να έχουν ως επίκεντρο τη βαθμίδα του Λυκείου. Οι καθηγητές και οι καθηγήτριες του Λυκείου οφείλουν να διαθέτουν υψηλότατη μόρφωση και ευρύτατη παιδεία. Και να χαίρουν της αντίστοιχης κοινωνικής αναγνώρισης. Το περιεχόμενο και η οργάνωση των σχετικών σπουδών οφείλει να μελετηθεί διεξοδικά. Υπάρχουν παραδείγματα τα οποία δεν μπορούμε μεν να μιμηθούμε, αλλά από τα οποία μπορούμε να μάθουμε. Π.χ. οι γαλλικές écoles normales.
9. Σε ό,τι αφορά τη μία κατεύθυνση, βάση των σπουδών οφείλουν να είναι τα μαθηματικά, η φυσική και η βιολογία. Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη, η γλώσσα, η ιστορία και η φιλοσοφία. Τα υπόλοιπα έπονται.
10. Η σπουδή των επαγγελμάτων ή των τεχνών απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Με δεδομένο, ανάμεσα σε άλλα, ότι το περιεχόμενο των δύο πρώτων χρόνων σπουδών του μηχανικού, του γιατρού ή του νομικού κατ' ουσίαν δεν διαφέρει από εκείνο των δύο πρώτων χρόνων στην αντίστοιχη γενική κατεύθυνση.
11. Η ταξική μεροληψία του συστήματος παιδείας αποτυπώνεται και υλοποιείται πολλαπλά στη δομή και τη λειτουργία του. Όλες οι συναφείς εκφάνσεις συνδέονται με το εμπεδωμένο στη μακρά διάρκεια "αυτονόητο" ότι η πνευματική εργασία υπερέχει της χειρωνακτικής. Η αποδόμηση αυτής της κυριολεκτικής ιερ-αρχίας μπορεί να στηριχθεί σε δύο αρχές. Πρώτον: όποιος έχει μάθει να μιλάει μπορεί να μάθει οτιδήποτε. Δεύτερον: ο διδασκόμενος πάντοτε γνωρίζει περισσότερα από τον διδάσκοντα ακόμη και σε όσα αφορούν όψεις τού υπό διδασκαλία αντικειμένου. Εξαιρετικό βοήθημα είναι εδώ το Ζακ Ρανσιέρ, Ο αδαής δάσκαλος: πέντε μαθήματα πνευματικής χειραφέτησης, Νήσος 2008.
12. Το παραδοσιακό πεντάστιχο λέει τα εξής: Περπατώ χαρούμενος ακόμη και νύχτα για να πάω εκεί που μαθαίνουν. Για να ικανοποιήσω την περιέργειά μου και να αισθανθώ την ηδονή της κατανόησης. Αυτά που μαθαίνω είναι τόσο σημαντικά ώστε να είναι του Θεού. Και μένουν μόνο του Θεού όσο δεν τα μαθαίνω κι εγώ.

[Γραπτή εκδοχή παρέμβασης στο "κρίση-μο" σεμινάριο με θέμα "Τι παιδεία θέλουμε;" (12/3/13) Χρωστώ την έμπνευση σε άρθρο της Θεανώς Φωτίου στην Εποχή της περασμένης Κυριακής.]

 http://www.avgi.gr