Τιμωρία χωρίς έγκλημα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας καταρρίπτει ένα προς ένα τα επιχειρήματα για το κολαστήριο της Αμυγδαλέζας.

Αθήνα, 20 Αυγούστου 2013
Μετά τα πρόσφατα γεγονότα στο προ-αναχωρησιακό κέντρο κράτησης στην Αμυγδαλέζα, ο επικεφαλής του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, Γιώργος Τσαρμπόπουλος, έκανε τις ακόλουθες επισημάνσεις σχετικά με τη διοικητική κράτηση υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων αιτούντων άσυλο:
Τα γεγονότα της πρόσφατης εξέγερσης στο κέντρο διοικητικής κράτησης υπηκόων τρίτων χωρών στην Αμυγδαλέζα υπογραμμίζουν την ανάγκη για επανεξέταση από την Πολιτεία της πολιτικής της κράτησης, όχι μόνο από πλευράς συνθηκών και χρονικής διάρκειας, αλλά και από πλευράς τήρησης μιας σειράς προϋποθέσεων και διαδικαστικών εγγυήσεων απαραίτητων για την επιβολή ενός μέτρου στέρησης της ελευθερίας του ατόμου, υπό το πρίσμα της διεθνούς και ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Η πρακτική της συστηματικής κράτησης είναι αντίθετη με τις αρχές της αναγκαιότητας, του εύλογου και της αναλογικότητας. Η διοικητική κράτηση (συμπεριλαμβανομένης αυτής για παράτυπη είσοδο ή διαμονή) πρέπει να αποτελεί εξαιρετικό μέτρο και έσχατη λύση, εφόσον δεν μπορούν να επιβληθούν άλλα, λιγότερο επαχθή μέτρα που να υπηρετούν τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό (στην περίπτωση των κρατούμενων στην Αμυγδαλέζα, την απομάκρυνσή τους από τη χώρα). Τέτοια εναλλακτικά της κράτησης μέτρα είναι, για παράδειγμα, η τακτική εμφάνιση ενώπιον των αρχών, η υποχρέωση παραμονής σε ορισμένο μέρος ή η καταβολή οικονομικής εγγύησης. Την ανάγκη για αναθεώρηση της πολιτικής συστηματικής διοικητικής κράτησης των παράτυπων μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, καθώς και για εξάντληση των προσπαθειών αναζήτησης εναλλακτικών της κράτησης μέτρων, σε κάθε ατομική περίπτωση, έχουν επανειλημμένα επισημάνει αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί, σε συστάσεις τους προς την Ελληνική Κυβέρνηση.
Ενδεικτικά, τονίζοντας την ανάγκη να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, η Ομάδα Εργασίας του ΟΗΕ για την Αυθαίρετη Κράτηση αναφέρει, σε σχετική ανακοίνωσή της στις 31 Ιανουαρίου 2013, μετά δεκαήμερη επίσκεψη στην Ελλάδα: «Η διοικητική κράτηση μεταναστών […] πρέπει, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, να αποτελεί έσχατη λύση, για το συντομότερο δυνατό διάστημα και μετά από διερεύνηση εάν μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά μέτρα. Η μη εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων, η έλλειψη αποτελεσματικού δικαστικού ελέγχου, καθώς και η υπερβολική διάρκεια της κράτησης μπορεί να καταστήσει αυθαίρετη την κράτηση ενός ατόμου». Ο δε εισηγητής της Ομάδας Εργασίας προσθέτει: «Η κράτηση μέχρι 18 μήνες, σε συνθήκες που μερικές φορές είναι χειρότερες από αυτές μιας κανονικής φυλακής, μπορεί να θεωρηθεί ως τιμωρία που επιβάλλεται σε ένα άτομο χωρίς να έχει διαπράξει κανένα έγκλημα».
Επιπλέον, η επιβολή της διοικητικής κράτησης πρέπει να στηρίζεται στους ειδικούς λόγους που προβλέπει ο νόμος: κίνδυνο διαφυγής, επικινδυνότητα του αλλοδαπού για τη δημόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια, παρεμπόδιση από τον αλλοδαπό της προετοιμασίας αναχώρησής του ή της διαδικασίας απομάκρυνσης. Οι λόγοι αυτοί πρέπει να εξετάζονται ατομικά και να αιτιολογούνται επαρκώς στο σώμα της απόφασης για κάθε ξεχωριστή περίπτωση. Στην πράξη, είθισται να γίνεται μια τυποποιημένη αναφορά στους λόγους, χωρίς ειδική, εξατομικευμένη και ικανοποιητική αιτιολόγηση.
Ειδικά για τους αιτούντες άσυλο, η κράτησή τους πρέπει να αποφεύγεται. Όταν δε επιβάλλεται, εξαιρετικά, για το λόγο ότι «κρίνεται αναγκαία για την ταχεία ολοκλήρωση εξέτασης της αίτησής τους» (όπως προβλέπει η σχετική νομοθεσία), το σχετικό Π.Δ. 113/2013 ορίζει πως «στην περίπτωση αυτή οι Αρχές Εξέτασης λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για την ταχεία ολοκλήρωση της διαδικασίας». Είναι προφανές ότι, στην περίπτωση των αιτούντων άσυλο, η δυνατότητα παράτασης της κράτησής τους (που μπορεί να φτάσει μέχρι το ανώτατο επιτρεπτό όριο των 18 μηνών), χωρίς εξέταση των λόγων για κάθε ατομική περίπτωση, δύσκολα μπορεί να δικαιολογηθεί ενόψει «ταχείας ολοκλήρωσης της διαδικασίας». Σε αυτές τις συνθήκες, η προοπτική μακρόχρονης κράτησης λειτουργεί αποτρεπτικά για την υποβολή αιτημάτων ασύλου και καταλήγει, στην πράξη, να περιορίζει την αποτελεσματική πρόσβαση στη σχετική με το άσυλο διαδικασία.
Η επιβολή της διοικητικής κράτησης για παράτυπη είσοδο ή παραμονή, πρέπει να είναι άμεσα συνυφασμένη με τον επιδιωκόμενο σκοπό της κράτησης, δηλαδή, στις περισσότερες περιπτώσεις, την απομάκρυνση των υπηκόων τρίτων χωρών από τη χώρα. Η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας και ο εγκλεισμός δεν υπηρετούν κανένα νόμιμο σκοπό, όταν αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί εντός εύλογου χρόνου. Για το λόγο αυτό εξάλλου, ο ν.3907/2011 προβλέπει τη δυνατότητα απόφασης «αναβολής απομάκρυνσης», με προσωρινό δικαίωμα διαμονής στη χώρα, όταν (εκτός άλλων) η αναγκαστική επιστροφή του αλλοδαπού είναι ανέφικτη.
Όσον αφορά στις συνθήκες κράτησης, έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονης κριτικής, αλλά και καταδίκης της Ελλάδας σε μια σειρά υποθέσεις, από εθνικά και ευρωπαϊκά δικαιοδοτικά όργανα. Αρκεί να αναφερθεί κανείς στις 11 καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο διάστημα 2009-2012. Πρόσφατες εκθέσεις της Ομάδας Εργασίας του ΟΗΕ για την Αυθαίρετη Κράτηση, του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Μεταναστών και της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Μετανάστευση, τους Πρόσφυγες και τους Εκτοπισμένους, που επισκέφτηκαν το διάστημα Δεκεμβρίου 2012 – Ιανουαρίου 2013 κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων αλλά και οργανωμένα κέντρα κράτησης (μεταξύ των οποίων στο Φυλάκιο Έβρου, την Αμυγδαλέζα, την Κόρινθο και την Κομοτηνή), κάνουν λόγο για συνθήκες κράτησης ακατάλληλες ή που υπολείπονται κατά πολύ των διεθνών προδιαγραφών για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι συνθήκες κράτησης δεν αφορούν μόνο στις υλικές εγκαταστάσεις. Περιλαμβάνουν και όλες εκείνες τις απαραίτητες υποστηρικτικές δομές και υπηρεσίες για να εξασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση, κατάλληλες συνθήκες υγιεινής και καθαριότητας, πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, επαρκή και κατάλληλη σίτιση και ρουχισμό, στρώματα και κλινοσκεπάσματα, τακτικό προαυλισμό, δυνατότητα επικοινωνίας του κρατούμενου με τους οικείους του και με δικηγόρο, διερμηνεία σε γλώσσα που να κατανοεί, ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, κοινωνική και ψυχολογική στήριξη (ειδικά αν πρόκειται για ευάλωτες ομάδες) και μια σειρά άλλα αυτονόητα αλλά, δυστυχώς, όχι εξασφαλισμένα. Ενδεικτικό της κατάστασης μπορεί να αποβεί, κατόπιν σχετικής διερεύνησης, το τραγικό συμβάν με το θάνατο ασθενούς που, ενόσω κρατείτο στο προ-αναχωρησιακό κέντρο της Κορίνθου, δεν φαίνεται να έτυχε εγκαίρως της δέουσας ιατρικής φροντίδας.
Οι κατάλληλες συνθήκες συνιστούν προϋπόθεση για την επιβολή της κράτησης. Αυτό αποτυπώνεται και σε σχετική διάταξη του ν. 3907/2011, που ορίζει ότι: «Σε κάθε περίπτωση, για την επιβολή ή τη συνέχιση του μέτρου της κράτησης λαμβάνεται υπόψη η διαθεσιμότητα κατάλληλων χώρων κράτησης και η δυνατότητα εξασφάλισης αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης για τους κρατούμενους». Ανάλογη διατύπωση περιλαμβάνεται και στο σχετικό με την κράτηση των αιτούντων άσυλο άρθρο του Π.Δ. 113/2013. Η σημαντική αυτή διάταξη πρέπει να εφαρμόζεται ως κατευθυντήρια γραμμή για την αποφυγή επιβολής ή παράτασης της κράτησης, στις περιπτώσεις που οι συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης δεν είναι εξασφαλισμένες.
Αξίζει τέλος να υπενθυμίσουμε τη σημαντικότατη, από 2/10/2012, απόφαση υπ’ αριθ. 682/2012 του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Ηγουμενίτσας, που αφορούσε απόδραση 17 αλλοδαπών από τα κρατητήρια της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσπρωτίας. Το δικαστήριο έκρινε πως «οι συνθήκες κράτησης που βίωναν οι κρατούμενοι […] ήταν άθλιες και άκρως επικίνδυνες για ανθρώπινα όντα», πως οι κρατούμενοι «απέδρασαν για να αποτρέψουν σοβαρό και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο που απειλούσε χωρίς δική τους υπαιτιότητα την υγεία τους» και ως εκ τούτου αποφάσισε την άρση του καταλογισμού της άδικης πράξης της απόδρασης.
Συμπερασματικά, η Πολιτεία οφείλει σήμερα να επανεξετάσει την πολιτική της συστηματικής και μακρόχρονης διοικητικής κράτησης των παράτυπα εισερχομένων ή διαμενόντων στη χώρα υπηκόων τρίτων χωρών. Και αυτό, όχι μόνο από πλευράς συμβατότητας με τα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και από πλευράς αποτελεσματικότητας μιας πολιτικής που υπαγορεύεται από την προσδοκία περιορισμού των μικτών μεταναστευτικών ροών. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν εμπειρικά στοιχεία ότι η προοπτική της κράτησης αποθαρρύνει την παράτυπη μετανάστευση. Τα στατιστικά στοιχεία για τη μετανάστευση παγκοσμίως παρουσιάζουν αυξητική τάση, ανεξάρτητα από τις όλο και σκληρότερες κυβερνητικές πολιτικές σχετικά με τη διαχείριση των συνόρων, τις συνθήκες υποδοχής και τα μέτρα κράτησης. Όσον αφορά δε τους αιτούντες άσυλο, οι απειλές κατά της ζωής ή της ελευθερίας στις χώρες καταγωγής τους αποτελούν μεγαλύτερο κίνητρο για τη φυγή τους, από τα «αντικίνητρα» της κράτησης.

 http://info-war.gr