Σε μια εποχή όπου η αρχαία ρήση τα «εν οίκω μη εν δήμω» τίθεται εν τοις πράγμασι σε αμφιβολία ο εφιάλτης της απόλυτης παρακολούθησης ίσως είναι πιο κοντά από ό,τι θα φανταζόμασταν. Πολίτες σε μια παγκόσμια δημοκρατία «κλειστού κυκλώματος», τεχνολογικά παγιδευμένοι από τα εξαρτήματα της καθημερινής μας ζωής. Ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου δεν υπήρξε τόσο απόλυτος και τόσο συγκεντρωτικός έλεγχος επί της ζωής των ανθρώπων. Ποτέ στην ιστορία του
ανθρώπου δεν ελεγχόταν τόσο καθοριστικά η ζωή μας και η προσωπική λειτουργία μας.
Μαγεμένοι από τις εκπληκτικές δυνατότητες των νέων ψηφιακών τεχνολογιών και χαζεύοντας τα διαρκώς νέα ευρήματά τους δεν έχουμε χρόνο και κυρίως κριτική σκέψη για να αναλογιστούμε, για να ασκήσουμε κριτική, για να αναπτύξουμε μια κουλτούρα αμφισβήτησης, για να βρούμε την αυθεντική εικόνα, πως όλοι εμείς οι χρήστες βρισκόμαστε σε άπειρα τεχνολογικά τερματικά που καταλήγουν -και ξεκινούν- από ένα κέντρο, το κέντρο ελέγχου μας και χειραγώγησής μας!

Ένας «εμπορικός χαφιές» πίσω από την οθόνη του υπολογιστή

Στις μέρες μας δεν υπάρχουν φάκελοι μόνο για τους εχθρούς του εκάστοτε καθεστώτος. Μας φακελώνουν ακόμα και ιδιωτικές εταιρείες, π.χ. φαρμακοβιομηχανίες, προκειμένου να μάθουν και να ελέγξουν τις συνήθειές μας και τις προτιμήσεις μας ώστε την κατάλληλη στιγμή να μπορούν να μας συστήσουν και στη συνέχεια να μας πουλήσουν το προϊόν τους. Παράλληλα, τα στοιχεία που συλλέγει μία εταιρεία, τα πουλάει σε μία άλλη.
Πρόσφατη έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα πως σίγουρα κάποιος διαφημιστής κάπου στον κόσμο μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στις προσωπικές πληροφορίες και συνήθειές μας μέσα από την online δραστηριότητά μας. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι υπάρχουν ανιχνευτικά cookies που προκαλεί ανησυχία, αλλά το ότι αυτά τα cookies είναι άπειρα. Στην έρευνα διαπιστώθηκε πως οι κορυφαίες 50 ιστοσελίδες με βάση την επισκεψιμότητα εγκατέστησαν έναν μέσο όρο 64 αντικειμένων ανίχνευσης στους υπολογιστές των επισκεπτών τους, ενώ αρκετές δημοφιλείς ιστοσελίδες (μεταξύ τους οι Dictionary.com και MSN.com) εγκατέστησαν περισσότερα από 100!
Τα σύγχρονα cookies που οι σελίδες εγκαθιστούν στον υπολογιστή όσων τις επισκέπτονται είναι πολύ πιο ισχυρά από αυτά που υπήρχαν στο πρόσφατο παρελθόν και μπορούν να εντοπίσουν επακριβώς την τοποθεσία, το εισόδημα, τα ενδιαφέροντα, τις καταναλωτικές προτιμήσεις, ακόμη και το ιατρικό μας ιστορικό. Η αγοραπωλησία των προφίλ χρηστών που συλλέγονται από τη χρήση των cookies και που είναι πολύτιμα σε διαφημιστές, επιχειρήσεις κ.ά. γίνεται πλέον σε ειδικά διαδικτυακά «χρηματιστήρια», όπως είναι και τα κανονικά. Πρόκειται για μια από τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στο διαδίκτυο.
Όπως είχαν αποκαλύψει τα περίφημα Wikileaks, παγιδεύονται καθημερινά δισεκατομμύρια πληροφορίες από τηλεφωνήματα, mail και sms, μέχρι φαξ, σταθερά και κινητά τηλέφωνα, Η/Υ και προγράμματα όπως το Skype. Όλα αυτά με τη βοήθεια ενός δικτύου ιδιωτικών εταιρειών, όπως της γερμανικής Ultimaco (αποθηκεύει 100.000 δεδομένα το δευτερόλεπτο). Η ζωή του οποιουδήποτε μπορεί να «κλαπεί», να αντιγραφεί και να αναλυθεί με αυτοματοποιημένο τρόπο.

Η τηλεόρασή σου σε «βλέπει»

Έχετε σκεφτεί ότι την ώρα που βλέπετε τηλεόραση μπορεί την ίδια στιγμή να αποτελείτε εσείς οι ίδιοι θέαμα για κάποιους άλλους; Κι όμως, είναι πολύ πιθανό, ειδικά αν είστε κάτοχοι μιας Smart TV. Την άποψη αυτή εκφράζει η εταιρεία ασφάλειας ReVuln, με έδρα τη Μάλτα, καθώς ομάδα ερευνητών της κατάφερε να κάνει χάκινγκ σε μια τηλεόραση Smart και να αποκτήσει πρόσβαση στις λειτουργίες, τα κανάλια, τις θύρες USB και τα χαρακτηριστικά του τηλεκοντρόλ της.
Όπως εξήγησαν οι υπεύθυνοι της εταιρείας, το μοντέλο φέρει ελαττώματα που επιτρέπουν σε χάκερ να αποκτήσουν πρόσβαση σε όλα τα προσωπικά στοιχεία που έχει αποθηκεύσει ο ιδιοκτήτης στη μνήμη της. Το χειρότερο όμως είναι ότι τους δίνει τη δυνατότητα να ελέγξουν την ενσωματωμένη κάμερα και τα μικρόφωνα της τηλεόρασης και, άρα, να παρακολουθούν και να ακούνε και την παραμικρή κίνηση όσων κάθονται μπροστά στην οθόνη της.
Η εταιρεία δημοσίευσε μάλιστα βίντεο στο οποίο μπορεί να δει κανείς πώς ακριβώς πραγματοποιείται η κυβερνοεπίθεση. «Μπορούμε να εγκαταστήσουμε κακόβουλο λογισμικό για να αποκτήσουμε ολοκληρωτική πρόσβαση στην τηλεόραση» αναφέρει χαρακτηριστικά το βίντεο.
Όπως εξηγούν οι ειδικοί, οι smart τηλεοράσεις έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όμως στερούνται του ίδιου επιπέδου προστασίας. Για παράδειγμα οι τηλεοράσεις δεν διαθέτουν το λεγόμενο τείχος προστασίας (firewall) ή τα ειδικά αντι-ιικά λογισμικά προγράμματα (anti-virus). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι οι χάκερ θα πρέπει πρώτα να παραβιάσουν το δίκτυο στο οποίο είναι συνδεδεμένη η τηλεόραση, καθώς επίσης να γνωρίζουν τη δικτυακή διεύθυνση ΙΡ της συσκευής. Συνεπώς η παραβίαση είναι πιο πιθανό να γίνει στοχευμένα και όχι τυχαία.

Όταν κοιτάς από ψηλά

Εκατό ήταν τα μάτια του πανόπτη Άργου της ελληνικής μυθολογίας, που φρουρούσε για λογαριασμό της Ήρας την ερωμένη του Δία, Ιώ. To ARGUS-IS διαθέτει οπτικούς αισθητήρες (και όχι μόνο) παρόμοιους με αυτούς που συναντάμε στα σύγχρονα smartphones και μπορεί να πραγματοποιήσει λήψεις φωτογραφιών 1,8 gigapixel και αποτελεί την υψηλότερης ανάλυσης πλατφόρμα παρακολούθησης που υπάρχει σήμερα στον πλανήτη.
Το ARGUS αποτελεί αρκτικόλεξο του Autonomous Real-time Ground Ubiquitous Surveillance-Imaging System, που σημαίνει «Αυτόνομο Σύστημα Διαρκούς Παρακολούθησης του Εδάφους σε Πραγματικό Χρόνο» και τυγχάνει δημιουργία ενός Έλληνα, του Γιάννη Αντωνιάδη. Οι κάμερες είναι τοποθετημένες σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία πετάνε σε ύψος 6.000 μέτρων κι έχουν τη δυνατότητα να «σαρώσουν» μια περιοχή έκτασης 168 τετραγωνικών χιλιομέτρων με μία και μόνο λήψη.
Οι λήψεις αυτές θα μπορούν να διακρίνουν αντικείμενα στο έδαφος μήκους μεγαλύτερου των 15 εκατοστών, γεγονός που το καθιστά το πιο εξελιγμένο σύστημα παρακολούθησης αυτή την στιγμή στον κόσμο. Το ιπτάμενο σύστημα παρακολούθησης του αμερικανικού Πενταγώνου, έχει δυνατότητα να «αιχμαλωτίζει» απίστευτα ακριβή video streams των όσων συμβαίνουν στην επιφάνεια του πλανήτη.

Ευρωπαίοι big brothers με πρόσχημα την πάταξη του εγκλήματος

Πρόσχημα για τη γενίκευση της παρακολούθησης των πολιτών είναι ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ή γενικότερα η «πάταξη της εγκληματικότητας», κάτι που δεν αφορά μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Βρετανία, μετά τις αποκαλύψεις Σνόουντεν, ψάχνουν να βρουν αν η δική τους μυστική υπηρεσία GCHQ κάνει στο μέτρο των δυνατοτήτων της το ίδιο με την αμερικανική NSA.
Το 2009, στη Γερμανία, όπου σήμερα ανθεί η βιομηχανία της ηλεκτρονικής πορνείας, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα εγκαταστήσει σε όλους τους υπολογιστές στη χώρα ένα πρόγραμμα που θα εμποδίζει την πρόσβαση σε ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου. Η καταπολέμηση ειδικότερα της παιδικής πορνογραφίας είναι το εναλλακτικό επιχείρημα, πέρα από την τρομοκρατία για περιοριστικά μέτρα και μέτρα παρακολούθησης στο Διαδίκτυο.
Το 2008 η γερμανική κυβέρνηση είχε ανακοινώσει ότι, όπως και άλλες κυβερνήσεις χωρών - μελών της Ε.Ε., θα επιτρέπει στις αντιτρομοκρατικές και άλλες υπηρεσίες της να εγκαθιστούν μέσω Διαδικτύου προγράμματα παρακολούθησης στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές όσων θεωρούνται ύποπτοι (σ.σ.: από τις ίδιες τις υπηρεσίες) ως τρομοκράτες ή μέλη του οργανωμένου εγκλήματος.

Οι παρακολουθήσεις στην Ελλάδα

Η επιστημονική φαντασία εξελίσσεται σε πραγματικότητα και οι σύγχρονες τεχνολογίες στο απόλυτο όπλο παρακολούθησης. Στην Ελλάδα, όπως αναφέρει στην τελευταία έκθεση πεπραγμένων για το έτος 2012 ο πρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), Ανδρέας Λαμπρινόπουλος, λείπουν οι πολιτικές δράσης και ένα εθνικό σχέδιο προστασίας του απορρήτου. Είναι ενδεικτικό ότι μόλις το 11% των εταιρειών - παρόχων έχουν εγκεκριμένη πολιτική ασφάλειας, ενώ το 43% ελέγχεται για τη μη υποβολή τέτοιου σχεδίου.
Ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη για τις υποκλοπές είναι η εκτίναξη των λεγόμενων νόμιμων παρακολουθήσεων που γίνονται από τις αρχές ασφαλείας (ΕΥΠ και Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία). Σύμφωνα με την ΑΔΑΕ, παρά τη μικρή κάμψη που παρατηρείται το 2012, η γενική τάση των τελευταίων ετών έχει οδηγήσει στον δεκαπλασιασμό των υποκλοπών μέσα σε μόλις τρία χρόνια. Ειδικότερα, οι άρσεις απορρήτου των επικοινωνιών (δηλαδή ποιον καλούμε, πότε, πόσες φορές, σε ποια ιστοσελίδα μπαίνουμε, πόσο χρόνο πλοήγησης κάνουμε κ.ά.), μέσω τυπικών διατάξεων του εισαγγελέα Εφετών για εθνικούς λόγους, είχαν αυξηθεί το 2011 κατά 52% σε σχέση με το 2010, κατά 227% σε σχέση με το 2009 και κατά 1.050% σε σχέση με το 2008.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι οι εισαγγελικές αυτές διατάξεις είναι επί της ουσίας ανέλεγκτες· ακόμη και οι εισαγγελείς συχνά δεν λαμβάνουν γνώση των αόριστων αυτών λόγων από τις αρχές ασφαλείας. Η ΑΔΑΕ δεν έχει πάντως καμία αρμοδιότητα ελέγχου της ουσίας και της σκοπιμότητας των αποφάσεων της Δικαιοσύνης για τη διενέργεια των υποκλοπών. Όμως επανειλημμένα έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την αδιαφάνεια με την οποία καλύπτονται έως τώρα οι διαδικασίες αυτές.