Το 2010 δέχθηκα στον ύπνο μου δύο επισκέψεις από τον Κέυνς που μου υπαγόρευσε δύο επιστολές προς τον τότε υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου για τις αντιφάσεις του μνημονίου που προωθούσε. Και οι δύο δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία (η πρώτη εδώκαι η δεύτερη εδώ). Τριάμισι χρόνια μετά, ο Κέυνς επανήλθε με νέα επιστολή, αυτή την φορά για τον Γιάννη Στουρνάρα. Όπως και τότε, την παραθέτω χωρίς δικά μου σχόλια.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Αγαπητέ Γιάννη,
Εδώ στον παράδεισο που βρίσκομαι δεν μου μένει και πολύς χρόνος να ασχοληθώ με τα οικονομικά βάσανα της χώρας σου. Βέβαια μπορεί να σε εκπλήσσει και ότι βρίσκομαι στον παράδεισο, μια και οι νέοι σου φίλοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό θα φαντάζονται ότι οι κεϋνσιανοί βρίσκονται πιο κοντά στο κέντρο της Κολάσεως μαζί με τον Ιούδα, το Βρούτο και τον Κάσσιο. Αλλά έχω εντυπωσιαστεί με τις οικονομικές γνώσεις του Άγιου Πέτρου – με χαρά σε πληροφορώ ότι ενώ κάνω παρέα με το Μαρξ και το Ρικάρντο, μαθαίνω ότι ο Χάγιεκ και ο Φρίντμαν θα μείνουν για κάποιους αιώνες ακόμα στην αναμονή μεταξύ Κόλασης και Παραδείσου, δηλ. στο πουργατόριο. Μη λες μετά ότι δεν προειδοποιήθηκες!
Σε άκουσα πρόσφατα στη Σία Κοσιώνη στον ΣΚΑΪ να εξηγείς ότι ένα κούρεμα του ελληνικού χρέους δεν χρειάζεται από οικονομικής απόψεως και ότι επιπλέον θα ήταν άδικο ηθικά. Χαρακτηριστικά είπες ότι δεν μπορούμε να ζητήσουμε από πιο φτωχές χώρες, όπως η Σλοβενία, να πληρώσουν τα δικά μας σπασμένα, και αναρωτήθηκες πώς θα αισθάνονταν οι έλληνες αν χρειαζόταν να πληρώσουν οι ίδιοι για τα χρέη μιας άλλης χώρας.
Θα μου επιτρέψεις να είμαι πιο αυστηρός από ό,τι ήμουν με τον Παπακωνσταντίνου. Στο κάτω-κάτω ο τελευταίος ήταν ένας νέος οικονομολόγος από αυτούς του ΟΟΣΑ, που όπως εσύ και εγώ ξέρουμε, μπορεί να κατέχουν τα εμπειρικά οικονομικά, αλλά δεν φημίζονται για τη θεωρητική τους κατάρτιση. Ενώ εσύ είσαι θεωρητικός οικονομολόγος, που έχεις επικαλεστεί πολλές φορές την προσήλωσή σου στις δικές μου ιδέες. Στο διδακτορικό σου, μάλιστα, ασχολήθηκες σε ένα κεφάλαιο με τις τότε προσεγγίσεις της σχολής του Κέμπριτζ, που κάπως επιδίωκαν να συνεχίσουν την παράδοση που ξεκίνησα εγώ εκεί στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Η αυστηρότητα επιβάλλεται, όμως, και για έναν ακόμα λόγο: σήμερα πια, και ο πιο επιπόλαιος παρατηρητής των επιπτώσεων της πολιτικής της λιτότητας γνωρίζει τις καταστροφικές συνέπειες αυτής της προσέγγισης για ολόκληρη την Ευρώπη.
Πολύ φοβάμαι ότι τα κείμενά μου είτε δεν τα διάβασες με τη κατάλληλη προσοχή, είτε τα διάβασες και δεν τα κατάλαβες! Έχεις διαβάσει τιςΟικονομικές Επιπτώσεις της Ειρήνης; Σου διαφεύγει ότι αν οι πιστωτές επιμείνουν να πληρωθεί ένα δυσβάστακτο χρέος από μια κατεστραμμένη χώρα, και οι ίδιοι θα ζημιωθούν, και τα χρήματά τους δεν θα πάρουν πίσω ποτέ; Δεν έμαθες τίποτα από την εποχή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου κυριάρχησαν οι δικές μου ιδέες, και αποφύγαμε τα λάθη του Μεσοπολέμου; Τι ακριβώς θα κερδίσουν οι φτωχοί σλοβένοι αν όλος ο Νότος, και οι ίδιοι βεβαίως, παραμείνουν στη στασιμότητα για μια δεκαετία και βάλε; Εδώ ο καλός φίλος Κάρολος επιμένει (το συνηθίζει αυτό!) ότι το ίδιο ισχύει και για τους φτωχούς του Βορρά: τι ακριβώς κερδίζουν οι γερμανοί εργαζόμενοι και εργαζόμενες από τη γενικευμένη λιτότητα; Βέβαια, ο Κάρολος ήθελε να καταστρέψει τον καπιταλισμό κι εγώ να τον σώσω. Αλλά εσύ τι ακριβώς θέλεις να σώσεις; Τους κερδοσκόπους, τους χρηματιστές, τους ραντιέρηδες, όλους αυτούς δηλαδή που αν είχες διαβάσει στοιχειωδώς τη Γενική Θεωρία, θα ήξερες ότι απεχθάνομαι;
Δε θα ήταν καλύτερο οι σλοβένοι και οι φτωχοί γερμανοί να πληρώσουν κάτι παραπάνω τώρα για να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρώπη; Και βεβαίως σε αυτή την περίπτωση θα ήξεραν ότι στο μέλλον, σε περίπτωση που αυτοί είχαν οικονομικό πρόβλημα, θα τους βοηθούσαν οι έλληνες και άλλοι που τότε θα ήταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση. Υπάρχει η ιδέα της ενοποιημένης Ευρώπης χωρίς θεσμούς συνεργασίας και αλληλασφάλισης; Ξέρεις κάποια λειτουργική νομισματική ένωση τώρα, ή και παλαιότερα εδώ που τα λέμε, που να είναι βιώσιμη χωρίς τέτοιουςθεσμούς; Απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι μόνο οιΟικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης που δεν έχεις διαβάσει. Η σχέση σου με ό,τι ανέλυσα για το διεθνές νομισματικό σύστημα είναι, για να το πω επιεικώς, φευγαλέα. Στη δική μου εποχή αντιμετωπίζαμε τις ανταγωνιστικές υποτιμήσεις. Τώρα αντιμετωπίζετε τους ανταγωνιστικούς αποπληθωρισμούς. Αλλά όπως επιχειρηματολόγησα τότε, το να επιτρέπεις ασύμμετρες αναπροσαρμογές (μόνο οι ελλειμματικές χώρες να μειώνουν τη ζήτηση), απλώς μειώνει τους ρυθμούς ανάπτυξης για όλους – και για τις ελλειμματικές και για τις πλεονασματικές χώρες.
Ό,τι είχα προβλέψει στις πρώτες μου επιστολές επαληθεύθηκε, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτικού σκέλους. Είχα θυμίσει στο νεαρό Παπακωνσταντίνου ότι όταν στο Μεσοπόλεμο οι βρετανοί Σοσιαλδημοκράτες εφάρμοσαν παρόμοιες προσεγγίσεις, διασπάστηκαν και παραχώρησαν την πολιτική ηγεμονία στους Συντηρητικούς για μια δεκαπενταετία. Μάλλον το δικό σας ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να περιμένει πολύ περισσότερο για να επανακάμψει. Οι ιδέες που έχεις ασπαστεί ουδεμία σχέση έχουν με τις δικές μου, και δεν διαφέρουν στο ελάχιστο από τις συντηρητικές απόψεις που κυριάρχησαν στο Μεσοπόλεμο, με τις γνωστές συνέπειες.
Τούτων δοθέντων θα σε παρακαλούσα πολύ είτε να αλλάξεις ιδέες, είτε να πάψεις να αυτοχαρακτηρίζεσαι κεϋνσιανός. Δε θα σου ξεφεύγει ότι στην άλλη πλευρά υπάρχει κάτι πολύ χειρότερο από το πουργατόριο!
Με εκτίμηση,
Τζον Μέιναρντ Κέυνς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου