Το αίμα, τα άκρα και η αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Του Στράτου Γεωργούλα

Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές,
αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους
W.I.Thomas

Το 1949 ο κοινωνιολόγος R. Merton στο βιβλίο του Social Theory and Social Structure, εισάγει τον όρο "αυτοεκπληρούμενη προφητεία", γράφοντας ότι είναι ένας λάθος αρχικός ορισμός της πραγματικότητος, ο οποίος όμως προκαλεί μία νέα συμπεριφορά του πλήθους, και στο τέλος το πλήθος κάνει πραγματικότητα τον αρχικώς λανθασμένο ορισμό. Το κλειδί της λειτουργίας, στο κοινωνικο πεδίο, της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, είναι η στενή σύνδεση της αντίληψης και της συμπεριφοράς. Η αντίληψη επηρεάζεται από προκατασκευασμένα σχήματα στερεοτύπων, κινητοποιώντας αντίστοιχες κατευθυνόμενες συγκινησιακές αντιδράσεις στο ευρύ κοινό (μεχρι και φαινόμενα ηθικού πανικού), οι οποίες νομιμοποιούν προειλημμένες πολιτικές που φαινομενικά έπονται ως απαντηση στην "αυθόρμητη, λαϊκή" απαίτηση.
Και ερχόμαστε στο προκείμενο, διαχωρίζοντας τα πραγματολογικά δεδομένα απο την κυρίαρχη αναπαράστασή τους. Δυο γεγονότα με χρονική απόσταση με κοινό χαρακτηριστικό την αφαίρεση ανθρωπίνων ζωών:
Στην πρωτη περίπτωση, τα περισσότερα μίντια έτρεξαν να προλάβουν να κτίσουν μια εικονική πραγματικότητα, της σύγκρουσης με οπαδικά κίνητρα που οδήγησε στην απώλεια μιας ζωής. Χρειάστηκε ενας συλλογικός ξεσηκωμός και εναλλακτικά μεσα ενημέρωσης, ώστε να οδηγηθούμε σταδιακά και οχι άμεσα στην ανασκευή και στην αποκάλυψη της πολιτικής δολοφονίας, εκ των προτέρων σχεδιασμένη η οποια ακόμα δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί.
Στη δεύτερη περίπτωση εντός λεπτών κυριολεκτικά, σύμβουλος του πρωθυπουργού, σχεδόν όλα τα ΜΜΕ, επίσημα κυβερνητικά χείλη,πολιτικοί της δεξιάς, έβγαλαν το πόρισμα, τρέχοντας παλι να προλάβουν να κτίσουν την αγαπημένη τους "αυτοεκπληρούμενη προφητεία". Ειναι τρομοκρατική ενέργεια, δολοφονία, απο δολοφόνους, τρομοκράτες που ανήκουν στο αριστερό άκρο. Μια λεπτομέρεια: οι δράστες δεν εχουν συλληφθεί, αλλά εχουν ήδη γινει τηλεοπτικά γνωστοί, το ακριβώς αντίθετο δηλαδή με την άλλη υπόθεση, όπου ο δράστης είχε πιαστεί ήδη απο την πρώτη στιγμή, αλλά για να αποκαλυφθεί ως νεοναζιστής έπρεπε να περάσει αρκετός τηλεοπτικός χρόνος.
Η εξήγηση ειναι απλή, για να ξαναγυρίσουμε στη θεωρία. Δεν μας ενδιαφέρει τι ειναι πραγματικα οι δράστες, μας ενδιαφέρει πώς παρουσιάζονται απο τους κήνσορες της σύγχρονης ζωής μας. Μάλιστα ο Μερτον είναι σαφής σε αυτό: σίγουρα δεν είναι αυτό που παρουσιάζονται. Αλλά και παλι, εμάς μας ενδιαφέρει να κινητοποιηθεί ένα κομμάτι του πληθυσμού από το προκατασκευασμένο σχήμα των δυο άκρων, ώστε να νομιμοποιήσει την πολιτική που έχουμε ήδη ετοιμάσει για την αντιμετώπιση αυτου του (πραγματικα ανύπαρκτου, τηλεποπτικά και πολιτικα υπαρκτού) κινδύνου. Άλλωστε η αυτοεκπληρούμενη προφητεία ειναι πάντα ένα αγαπημένο σχήμα των μύθων όλου του κόσμου, από τον Οδοίποδα μεχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας.
Πώς σπάει η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, τόσο η συγκεκριμενη της υπόθεσης του Νέου Ηρακλείου, όσο και άλλες πρόσφατες που ζούμε καθημερινά, όσοι ζούμε μόνο μέσα από τα δελτία ειδήσεων; (Οι ρομά κλέβουν παιδια, οι Αλβανοί κλέβουν, οι δημόσιοι υπάλληλοι ειναι τεμπέληδες, η Ελλαδα θα σωθεί αν εφαρμοστεί το μνημόνιο, κλπ). Σύμφωνα με τον Merton, με τις αποδείξεις οτι η αρχικη (και κυρίαρχη) ανάγνωση της πραγματικότητας ειναι ψεύτικη. Για οσους δεν πιστεύουν ότι θα είμαστε πάντα έτοιμοι ή ικανοί να αποδείξουμε για παράδειγμα οτι ένα ξανθό παιδι μπορει να ειναι και ρομά, ας ακούσουμε τον συγγραφέα της Αγίας Οικογένειας. Δεν ειναι η συνείδηση που καθορίζει το κοινωνικό είναι, αλλά το κοινωνικό μας ειναι που καθορίζει τη συνείδηση μας, προφανώς απαλλασσοντάς την απο τις φαιδρές αλλα πολυ δυνατές αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

http://www.rednotebook.gr