Παρασκευή 23/3: συμπόνια και πολιτική
Διαβάζω αυτό τον καιρό το εξαιρετικά διεισδυτικό βιβλίο της Μάρθας Νυσμπάουμ (Upheavals of Thought: the intelligence of emotions, Cambridge, 2001) για τη νοημοσύνη των συναισθημάτων. Έχω φτάσει στο σημείο που αναλύει το συναίσθημα της συμπόνιας. Κατά τη Νυσμπάουμ, η συμπόνια συνήθως βασίζεται σε μια αξιολόγησή μας για κάτι σοβαρό που γίνεται σε κάποιο πρόσωπο, για το οποίο έχουμε λόγους να μην αδιαφορούμε, και χωρίς αυτό το πρόσωπο να έχει κάνει κάτι που να προκάλεσε το γεγονός. Ως παράδειγμα αναφέρεται στην επιτυχημένη πολιτική ρητορική του Φράνκλιν Ρούσβελτ κατά τη δεκαετία του τριάντα. Ο Ρούσβελτ ήθελε, και κατάφερε εν πολλοίς, να πείσει τους αμερικάνους ότι η μεγάλη ύφεση έπεσε πάνω στο κεφάλι τους χωρίς να φταίνε σε τίποτε. Η ίδια η αγγλική λέξη depression (ύφεση) παραπέμπει σε μεγάλες φυσικές
καταστροφές όπως οι τυφώνες. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο χρειαζόταν τα θύματα της κρίσης υποστήριξη, οπότε το κράτος δεν μπορούσε να παραμένει με σταυρωμένα χέρια.
Είναι μια σύλληψη που την κατανόησε κι εφάρμοσε από την αρχή της μνημονιακής περιόδου ο Θόδωρος Πάγκαλος. Το «όλοι μαζί τα φάγαμε» είχε ακριβώς αυτό τον σκοπό: να μειώσει τη συμπόνια του κόσμου για τα θύματα που θα προέκυπταν από την πολιτική που θα ασκούσε το ΠΑΣΟΚ ή, αλλιώς, να δημιουργήσει τις ενοχές που θα βοηθούσαν να αποδεχτούμε την τιμωρία που ακολουθεί όλα τα φταιξίματα. Ακόμα και τα πιο κομψά «καταναλώσαμε περισσότερο από ό,τι παράγαμε» ή «όλο μοιράζαμε την πίτα αντί να ασχοληθούμε με το πώς θα τη μεγαλώσουμε», τον ίδιο σκοπό έχουν.
Αλλά σε ένα άλλο επίπεδο, είναι οι απολογητές του συστήματος που επιχειρηματολογούν ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 ήρθε από το πουθενά, οπότε δεν φταίει ο νεοφιλελευθερισμός. Και είναι η αριστερά που εξηγεί ότι η κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως φυσικό φαινόμενο. Ότι έχουμε να κάνουμε με μια κρίση που προέκυψε από τον συνδυασμό δομικών στοιχείων και συγκεκριμένων πολιτικών που εφαρμόστηκαν σε συγκεκριμένους κοινωνικούς σχηματισμούς. Και άρα δεν αρκεί απλώς να βοηθήσουμε τα θύματα, αλλά, με όρους αλληλεγγύης, να ανατρέψουμε τα δομικά στοιχεία και τους συσχετισμούς που ευθύνονται για τις εξελίξεις. Αυτό είναι το πρωτεύον. Συγχρόνως όμως, η Nισμπάουμ με πείθει ότι η συμπόνια δεν αποτελεί ούτε ελεημοσύνη ούτε κάτι που παραπέμπει στο μελό. Είναι ένα ορθολογικό συναίσθημα, πρόπλασμα της αλληλεγγύης. Γι΄ αυτό και οι αντίπαλοι μας, βρίσκουν διάφορους τρόπους να βραχυκυκλώσουν αυτό το συναίσθημα (για παράδειγμα, σε σχέση με τους μετανάστες). Η κριτική της αριστεράς πρέπει να είναι σύνθετη: να ενσωματώνει διάφορα επιχειρήματα σε πολλαπλά επίπεδα.
Δευτέρα 26/3: το έργο και η ομάδα
Στην κοινωνική ψυχολογία, μου εξήγησε κάποτε η φίλη μου η Ξένια, υπάρχουν δύο τύποι ηγετών: οι ηγέτες που ειδικεύονται στο να φέρουν σε πέρας με επιτυχία ένα συγκεκριμένο έργο κι αυτοί που πετυχαίνουν να εμπνεύσουν και να κρατήσουν ενωμένη την ομάδα.
Το περασμένο σαββατοκύριακο προέκυψαν πολλές συζητήσεις μεταξύ των ανθρώπων του Συνασπισμού και του ΣΥΡΙΖΑ για τις συμμαχίες, για τα ψηφοδέλτια, για το πώς θα πάμε στις εκλογές. Υπήρξαν, βεβαίως, διαφωνίες. Παρατηρώ με ενδιαφέρον ότι, όπως και σε ένα κινηματογραφικό έργο, οι διαφωνίες δεν είναι πάντα (μόνο) για το θέμα που φαίνεται να συζητάνε οι πρωταγωνιστές στο προσκήνιο, αν για παράδειγμα ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να συμμαχήσει με το Άρμα Πολιτών. Υπάρχει πολλές φορές και κάτι ακόμα στο υπόστρωμα. Για παράδειγμα, τι είναι πιο σημαντικό; Να βρούμε τη σωστή πολιτική γραμμή, μαζί με τους κατάλληλους συμμάχους, ή να κρατήσουμε την ομάδα μας ενωμένη, με ανυψωμένο ηθικό για να δοθεί η μάχη; Βεβαίως κανείς δεν παραβλέπει τη σημασία και των δύο. Ωστόσο διακρίνω ότι κάποιοι δίνουν πολύ μεγαλύτερη σημασία στη "σωστή" πολιτική. Πιστεύουν επιπλέον ότι η σωστή πολιτική, ακριβώς επειδή έχει μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας, θα βοηθήσει εκ των υστέρων να ξεπεραστούν οι όποιες ανησυχίες ή γκρίνιες της ομάδας που υπήρχαν εκ των προτέρων και οι δύσπιστοι θα ευθυγραμμιστούν εκ του αποτελέσματος. Μόνο που, επιμένουν κάποιοι άλλοι, αν εκ των υστέρων φανερωθεί ότι η γραμμή δεν ήταν σωστή, και άρα αποτελεσματική, η ζημιά είναι διπλή. Συγχρόνως, αν η πολιτική γραμμή δε συμφωνείται συλλογικά, τότε η ομάδα χάνει το στοιχείο της ανάδρασης: δεν θα είναι εύκολη η συζήτηση για το τι έφταιξε και για το πώς μπορεί να διορθωθεί την επόμενη φορά.
Δύσκολο πράγμα για την αριστερά να κρατήσει και τα δύο επίπεδα σε μια άριστη ισορροπία. Ίσως δε λύνεται μια για πάντα έτσι κι αλλιώς. Αλλά καλό είναι και οι μεν και οι δε να κατανοούν τη σύνθετη φύση των ανησυχιών των άλλων.
Τετάρτη 28/3: οι απόντες του φιλελευθερισμού
Φουντώνει η συζήτηση για το μεταναστευτικό, με υπερβολικά κυνικό τρόπο, και με εμφανή τη διάθεση να αλλάξει η προεκλογική ατζέντα. Ο κυρίαρχος λόγος πάντα θέλει να διαμορφώνει και το αντίπαλο δέος στην επιλεγμένη προσέγγισή του: η Ελλάδα της αδράνειας που δεν θέλει να αλλάξει τίποτα, οι πολίτες που δεν τους νοιάζει ποια λύση θα βρεθεί αρκεί να μην εγκατασταθεί στη δική τους αυλή, η αριστερά που νοιάζεται μόνο για τους ξένους και όχι τους "δικούς μας". Το γνωστό δίπολο: εκσυγχρονιστικές-τεχνοκρατικές λύσεις ή αδράνεια. Ο δημόσιος λόγος της αριστεράς δεν είναι εύκολα κατανοητός, καθώς κι εδώ διακρίνονται πολλά επίπεδα: το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που δημιουργεί στρατιές φτωχών και απελπισμένων, οι στρατιωτικές επεμβάσεις και οι βομβαρδισμοί, οι πολιτικές απαξίωσης των κέντρων των πόλεων για να δημιουργηθούν στο μέλλον οι συνθήκες για ανακαινίσεις ώστε να μεταναστέυσουν εκεί οι εύποροι, η έλλειψη κοινωνικής, υγειονομικής, εκπαιδευτικής και πολιτιστικής πολιτικής στις υποβαθμισμένες περιοχές. Το πρωί στον Αντένα προσπαθώ να βάλω στίγματα μιας άλλης προσέγγισης: δεν θα ήταν καλύτερα, ερωτώ, αν τα χρήματα που σπαταλήθηκαν στο τοίχος του Έβρου, που απ΄ ό,τι ξέρω δεν είχε καμία επίπτωση στη μεταναστευτική ροή, είχαν επενδυθεί στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας; Δεν αισθάνομαι ότι ήμουν πειστικός.
Ως συνήθως, η αριστερά δεν έχει καμία υποστήριξη από τον φιλελεύθερο-κεντρώο χώρο. Όλοι αυτοί οι διανοούμενοι που υπογράφουν κείμενα για την «αναγκαιότητα» των μνημονίων, ξεπερνώντας έτσι το κοινωνικό ζήτημα, δεν φαίνεται να ανησυχούν για τα δικαιώματα. Αλήθεια, σε ποιο ρεύμα φιλελευθερισμού ανήκει η ανοχή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Κάποτε ο φιλελευθερισμός είχε και κοσμοπολίτικα-ανθρωπιστικά στοιχεία, ήταν ανοικτός σε όσους βρίσκονταν εκτός των τειχών. Τώρα πια χάθηκε κι αυτό. Εκτός από τα πολλαπλά επίπεδα, υπάρχει και το πρόβλημα της έλλειψης επιπέδου.
rednotebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου