Αγγέλικας Σαπουνά
Στιγματισμός και διαπόμπευση: πανάρχαιες κοινωνικές πρακτικές, που αποσκοπούσαν στη διατήρηση των κανόνων, των σχέσεων εξουσίας και της συνοχής της κοινότητας, διαμέσου της παραδειγματικής δημόσιας τιμωρίας του παραβάτη.
Τόσο ο στιγματισμός –συχνά με κυριολεκτική σημασία, όπως στην περίπτωση των μοιχαλίδων στις αποικίες της Β. Αμερικής πριν την ανεξαρτησία των ΗΠΑ, των φυλακισμένων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες την ίδια περίοδο, τον ακρωτηριασμό μελών του σώματος σε πάμπολλες κοινωνίες, από το Βυζάντιο μέχρι τη μουσουλμανική σαρία, κ.α.– όσο και η δημόσια διαπόμπευση, που συνόδευε κατά κανόνα τη σύλληψη και την εκτέλεση της ποινής του παραβάτη, μέχρι και σχετικά πρόσφατα –ας θυμηθούμε τον περίφημο «νόμο περί τεντυμποϊσμού», στη χώρα μας– πολύ περισσότερο από την καθεαυτό τιμωρία του παραβάτη, απευθύνονται στους «νομοταγείς», ως μέθοδοι προληπτικής καταστολής της
παραβατικής συμπεριφοράς και ως μηχανισμοί απόδοσης πιστοποιητικών νομιμοφροσύνης, δια της εις άτοπον απαγωγής: Η ύπαρξη του στίγματος επί του άλλου, διαβεβαιώνει τους πάντες πως ο κάθε μη στιγματισμένος είναι «νομοταγής» και κατά συνέπεια ασφαλής, όσο βέβαια δεν στιγματίζεται. Στην ίδια λογική, η θυσία του «αποδιοπομπαίου τράγου», επί του οποίου φορτώνονται όλες οι αμαρτίες, το άγος της κοινότητας, λειτουργούσε εκτονωτικά για τους υπόλοιπους, που ένιωθαν ασφαλείς και συγχωρημένοι.
Πιθανότατα, η διαπόμπευση και η θανάτωση του «αποδιοπομπαίου τράγου», ο οποίος ήταν, στις αρχαϊκές κοινωνίες, ένα υποδεέστερο (δούλος, αιχμάλωτος) ή παραβατικό μέλος της κοινότητας (καταδικασμένος σε θάνατο) και αργότερα, στα κλασικά αρχαιοελληνικά χρόνια αντικαταστάθηκε από ένα ζώο, γαϊδούρι ή όντως τράγο, προέρχεται από μια ακόμη αρχαιότερη αντίληψη, που επιβιώνει σε μύθους. Σύμφωνα μ’ αυτήν, για να αποκαθαρθεί η κοινότητα από το άγος (την κατάρα) των αμαρτιών της, έπρεπε να θυσιαστεί ο βασιλιάς της φυλής, ως ο φέρων την ευθύνη του λαού του, ο οποίος συχνά, στις πανάρχαιες εκείνες εποχές, τον είχε με κάποιον τρόπο ορίσει στη θέση αυτή. Η Ιφιγένεια, οι Βάκχες, ακόμη και το γιοφύρι της Άρτας, αντανακλούν τέτοιες αρχαϊκές μνήμες.
Σήμερα, οι διεφθαρμένοι «ταγοί» της μνημονιακής διετίας, μέσα στον πανικό της επικείμενης κατάρρευσής τους, επιστρατεύουν τα σύγχρονα εργαλεία του στιγματισμού και της διαπόμπευσης –τα συρματοπλέγματα και την παντοδυναμία της τηλεοπτικής εικόνας– σε βάρος των σύγχρονων παριών: Πρώτα των φτωχών «χωρίς χαρτιά», που τους έκλεισαν στα στρατόπεδα, και τώρα των θυμάτων του τράφικινγκ που η εκμετάλλευση των σωματεμπόρων και των πελατών έχει ήδη καταδικάσει στην εσχάτη των ποινών.
Είναι το τελευταίο τους όπλο, προκειμένου να γλυτώσουν από την οργή του λαού, οι μέλλοντες αποδιοπομπαίοι την ημέρα της «κρίσης», για ένα «άγος» που είναι όλο δικό τους.
Όμως, ο θεός του «τράγου», ο ιερός παρίας, ο διφυής Διόνυσος και Βάκχος, αποδίδει πάντα δικαιοσύνη. Ο Μάης είναι ο μήνας του και αύριο είναι η μέρα του. Ας τον δοξάσουμε.
www.epohi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου