20 χρόνια από το πογκρόμ του Ροστόκ

Του Γιώργου Μανιάτη

Το πογκρόμ του Ροστόκ υπήρξε το γεγονός που στις 24 Αυγούστου του 1992 συγκλόνισε βαθιά την τότε πρόσφατα ενοποιημένη Γερμανία. Η εικόνα του φλεγόμενου Κέντρου Υποδοχής προσφύγων περικυκλωμένου από χιλιάδες συγκεντρωμένους έκανε αμέσως το γύρο του κόσμου. Ωστόσο, ούτε ο «αποτροπιασμός» της κυβέρνησης και των ΜΜΕ, ούτε οι κατηγορίες για την «ολιγωρία των αρχών» και για «το ρόλο των ακραίων» νεοναζιστών αρκούσαν για να εξηγήσουν το αδιαμφισβήτητο γεγονός: ότι ο εμπρησμός υπήρξε απλώς η τελευταία πράξη ενός αυθεντικού ρατσιστικού πογκρόμ. Όχι δηλαδή μιας μεμονωμένης πράξης, μιας συνομωσίας, ενός ομαδικού παροξυσμού, αλλά μιας δημόσιας ρατσιστικής πολιτικής εκστρατείας, στης οποίας το λόγο και τις πρακτικές συνεπλάκησαν οι οργανωμένες ομάδες των νεοφασιστών με την επίσημη πολιτική και μηντιακή εξουσία.

Μετά την Επανένωση το «ζήτημα του Ασύλου», που είχε αρχίσει τίθεται από τη δυτικογερμανική Δεξιά στα τέλη της δεκαετίας του ’80, μετατράπηκε σε κεντρικό ζήτημα πολιτικής αντιπαράθεσης. Η σημαντική αύξηση του αριθμού των προσφύγων που μετά την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ έφταναν στη Γερμανία ζητώντας Άσυλο συνέπεφτε με την όξυνση των εσωτερικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Το νεοφιλελεύθερο σχέδιο προσαρμογής της ανατολικής Γερμανίας στην οικονομία της αγοράς είχε εκτινάξει την ανεργία στο 15% στις ανατολικές περιοχές και οι ελπίδες για ένα κοινό μέλλον ευημερίας διαψεύδονταν για εκατομμύρια γερμανούς.

Οι μετανάστες και νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες κλήθηκαν να ενσαρκώσουν την απειλή για την εργασία και την ασφάλεια των ντόπιων. Πάνω στον αντιμεταναστευτισμό οι νεοναζί άρχισαν να αναπτύσσουν δράση με τη στοχοποίηση των κέντρων υποδοχής και με επιθέσεις σε μετανάστες στο δρόμο και σε σπίτια. Η δημόσια συζήτηση τους ευνοούσε: Όλοι αναγνώριζαν το «πρόβλημα» που αποτελούν οι ξένοι. Όμως, ήταν εκείνοι και όχι οι πολιτικοί που «μπορούσαν να το λύσουν». Σύντομα οι επιθέσεις σε μετανάστες έπαψαν να αναφέρονται στις εφημερίδες, έγιναν μέρος της καθημερινότητας. Η σιωπή θα σήμαινε για άλλη μια φορά συνενοχή.

Το σύντομο χρονικό των γεγονότων που δίνει η εφημερίδα Tageszeitung είναι αποκαλυπτικό:

- Στις πρώτες περιφερειακές εκλογές μετά την Επανένωση ακροδεξιά κόμματα όπως οι Ρεμπουπλικάνοι και η Γερμανική Λαϊκή Ένωση οργανώνουν καμπάνιες με το σύνθημα «Το πλοίο γέμισε» και καταγράφουν υψηλά ποσοστά, που φτάνουν σε κάποια κρατίδια από 5% έως 10%.

- Ο αντιμετανστευτικός λαϊκισμός υιοθετείται από μεγάλο μέρος των ΜΜΕ και των κομμάτων της Δεξιάς. «Η εισβολή των φτωχών» είναι ο τίτλος στο πρωτοσέλιδο του Σπήγκελ την 9η Σεπτεμβρίου 1991 με εικονογράφηση μιας κιβωτού στα γερμανικά χρώματα, κατακλυσμένης από πλήθος ανθρώπων. Δυο βδομάδες αργότερα η εφημερίδα Μπιλντ τιτλοφορείται: «Άσυλο: Βόννη κάνε κάτι». Τον ίδιο μήνα λαμβάνει χώρα η πρώτη οργανωμένη επίθεση ακροδεξιών στην πόλη Χόυεσβέρντα ενάντια σε βιετναμέζους μικροπωλητές και μετανάστες από τη Μοζαμβίκη και, αμέσως μετά, σε έναν ξενώνα προσφύγων.

- Στις 2 Απρίλη 1992 το πρωτοσέλιδο της Μπιλντ γράφει: «Κάθε λεπτό και ένας αιτών άσυλο. Η πλημμύρα μεγαλώνει - πότε θα βουλιάξει το πλοίο;». Λίγες μέρες μετά, το Σπήγκελ κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο τίτλο «Άσυλο: οι πολιτικοί απογοητεύουν» και με τη φωτογραφία μιας τεράστιας ουράς αναμονής για αίτηση πολιτικού ασύλου.

- Αύγουστος του 1992. Το Κέντρο Υποδοχής αιτούντων ασύλου του Μακλενβούργου-Πομερανίας στο Ροστόκ, ένα μπλοκ κατοικιών που μετατράπηκε σε προσωρινό χώρο διαμονής προσφύγων που αναμένουν την έκβαση της υπόθεσής τους, είναι ασφυκτικά γεμάτο: Περισσότεροι από 400 πρόσφυγες διαμένουν στην περιοχή, χωρίς ο δήμος να εγκαθιστά προσωρινές τουαλέτες και να εξασφαλίζει συνθήκες υγιεινής. Στον τοπικό τύπο, δίπλα στις διαμαρτυρίες για την κατάσταση, μεταξύ των οποίων και από ακροδεξιές «επιτροπές κατοίκων» εμφανίζονται ανώνυμες απειλές και ένα τελεσίγραφο: το κέντρο έπρεπε να αδειάσει μέχρι τις 22 Αυγούστου.

- Το Σάββατο 22 Αυγούστου έξω από το κέντρο υποδοχής συγκεντρώνονται 200 νεοναζί σκίνχεντς και χίλιοι κάτοικοι, οι οποίοι πετούν πέτρες και βόμβες μολότοφ στο κτίριο. Απέναντί τους βρίσκονται μόλις 35 αστυνομικοί.

- Την επόμενη ημέρα, 23 Αυγούστου, τα γεγονότα επαναλαμβάνονται μαζικότερα, καθώς στους συγκεντρωμένους προστίθενται ακροδεξιοί από όλη τη χώρα που ταξιδεύουν για να πάρουν μέρος στο ρατσιστικό κίνημα που αρχίζει να μαζικοποιείται.

- Τη Δευτέρα 24 Αυγούστου οι αρχές αποφασίζουν την εκκένωση του κέντρου υποδοχής. Οι πρόσφυγες απομακρύνονται, όμως στο χώρο παραμένουν 120 βιετναμέζοι-ες. Το ίδιο βράδυ συγκεντρώνονται περισσότερα από 3000 άτομα και 800 οργανωμένοι νεοναζί. Παρά την κλιμάκωση των γεγονότων 200 αστυνομικοί που είχαν σταλεί ως ενίσχυση από το Αμβούργο αποσύρονται αιφνιδιαστικά. Στις 9.30 το βράδυ το κέντρο υποδοχής τυλίγεται στις φλόγες. Τα πυροσβεστικά παρεμποδίζονται από τους συγκεντρωμένους και φθάνουν με 2 ώρες καθυστέρηση.

- Στις 25 Αυγούστου ξεσπούν στην πόλη επεισόδια μεταξύ των νεοναζί και της αστυνομίας. Κυβερνητικοί βουλευτές της CDU καταλογίζουν την ευθύνη όσων έχουν συμβεί εξίσου σε ακραίους δεξιούς και αριστερούς. Στις 27 Αυγούστου διοργανώνεται σιωπηρή αντιρατσιστική διαδήλωση με 3000 άτομα και δυο ημέρες μετά διαδηλώνουν 15.000, με την αστυνομία να αποτρέπει χιλιάδες αντιρατσιστές να φτάσουν στην πόλη.

- Τον Οκτώβριο ο Χελμουτ Κολ θα κάνει λόγο για «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», αναφερόμενος όμως όχι στις ρατσιστικές επιθέσεις σε μετανάστες, αλλά στην πολιτική ασύλου.

- Στις 23 Νοεμβρίου 1992 2 μετανάστες τουρκικής καταγωγής σκοτώνονται από εμπρησμό στο Μέλν. Έξι μήνες αργότερα άλλοι 5 τούρκοι δολοφονούνται με τον ίδιο τρόπο στο Ζόλινγκεν.

- Τον Μάιο του 1993 αυστηροποιείται η νομοθεσία Ασύλου.

- Το πογκρόμ του Ροστόκ σημάδεψε κάθε δημοκρατικό πολίτη στη Γερμανία και αποκάλυψε το μέγεθος του φασιστικού κινδύνου, ωθώντας στη συγκρότηση αντιφασιστικών και αντιρατσιστικών μετώπων και στην πολιτικοποίηση πολλών μεταναστευτικών κοινοτήτων. Για τα 20 χρόνια από το πογκρόμ του Ροστόκ οργανώνονται εκατοντάδες εκδηλώσεις και πορείες, καθώς και πανγερμανική αντιρατσιστική διαδήλωση στο Ρόστοκ στις 25 Αυγούστου. Στο τοπικό κοινοβούλιο οι νέοναζιστές του NPD διατηρούν 2 έδρες.

www.rednotebook.gr