Οι ιστορικοί δεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος με τις ολιγαρχίες είναι δεδομένοι και γνωστοί (τους είχε θυμίσει άλλωστε προ δύο ετών το εντυπωσιακό ντοκιμαντέρ του Στ. Κούλογλου «Ολιγαρχία»). Συχνά όμως οι σκέψεις για τη σύγχρονη συγκυρία προϋποθέτουν τη διακριτή εκτίμηση –ίσως και την αντιδιαστολή– των δύο συστημάτων. Προ ημερών διατύπωσα εδώ κάπως αφηρημένα τη γνώμη ότι οι αναγωγές στην ολιγαρχία εξηγούν σήμερα περισσότερα σε σχέση με τις αντίστοιχες που επικαλούνται τον καπιταλισμό.
Η επικαιρότητα προσφέρει αρκετές αφορμές για την εξειδίκευση της παραπάνω δύσπεπτης θέσης. Ανάμεσα σ’ αυτές ξεχωρίζει το φλέγον ζήτημα των στεγαστικών δανείων και των κατασχέσεων των κατοικιών.
Πριν από τρία-τέσσερα χρόνια, στην αρχή της κρίσης, ακουγόταν παντού η απορία: Τι μπορούν να τα κάνουν τόσα σπίτια οι τράπεζες, αν αυτά μείνουν στα χέρια τους; Με την πληθώρα των πλειστηριασμών οι τιμές θα έχουν κατακρημνιστεί.
Οι τραπεζίτες αναγκαστικά θα συρθούν σε συμβιβασμούς. Πέρασε καιρός, εν τω μεταξύ, και έγινε σαφές ότι οι δανειστές όντως θέλουν να προχωρήσουν άκαμπτα. Προωθούν λύσεις επιστροφής της κυριότητας των σπιτιών στις τράπεζες, με παραμονή των οφειλετών στο ίδιο σπίτι, ως ενοίκων πλέον.
Για μια πρόγνωση των εξελίξεων στη χώρα μας θα ήταν χρήσιμη η παρατήρηση της προηγούμενης εμπειρίας στις ΗΠΑ, με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Aς αποβλέψουμε στην κοινωνική διάσταση και στο κλίμα, διαβάζοντας μια λογοτεχνική περιγραφή. Ο πολυδιαβασμένος και μεταφρασμένος στη χώρα μας Michael Connely αναφέρεται στις περιπέτειες ενός δικηγόρου, που πλέον έχει εγκαταλείψει τις (πιο δυσεύρετες) ποινικές υποθέσεις και ασχολείται με τους πλειστηριασμούς σπιτιών. Βοηθά οφειλέτες να κερδίζουν χρόνο, με αναβολές, αναστολές κ.λπ. Ο ίδιος ο δικηγόρος έχει αγοράσει σπίτι με στεγαστικό. Το βράδυ κάθεται στη βεράντα του, στα ψηλώματα του Los Angeles, και πίνει το ποτό του ατενίζοντας την πόλη. «Σίγουρα εδώ θα με βρει και ο δικαστικός επιμελητής», σκέφτεται, «όταν θα εμφανιστεί με το χαρτί για την κατάσχεση».
Ως και ρομαντική θα χαρακτήριζε κανείς την εικόνα-ιδέα. Θα μπορούσαν άραγε κάπως έτσι να εξελιχθούν τα επεισόδια και στη χώρα μας, αν φτάσουμε σε καιρούς σωρηδόν κατασχέσεων;
Οχι, κύριοι τραπεζίτες, νομίζω. Πρώτον, επειδή οι Ελληνες δεν είναι στωικοί όπως ο ήρωας του Connely, αλλά εν θερμώ εκρηκτικοί. Θα έχουμε δράματα. Δεύτερον, όχι μόνο για ψυχολογικούς, αλλά και για ιστορικούς λόγους. Εδώ δεν είμαστε απόγονοι κινητικών προπατόρων, οπαδών του συνθήματος όπου γης και πατρίς. Εμείς ριζώνουμε. Το σπίτι («στέγη, τέσσερις τοίχοι») είναι στοιχείο ταυτότητας, ατομικής και οικογενειακής. Αυτό που περιέγραψε ο Μ. Connely, τραγουδούσε σε ένα από τα τελευταία του τραγούδια ο Τσιτσάνης: «Το σπίτι που γεννήθηκε σε ξένους επουλήθηκε / για να κτίσουν κάποιο άλλο, πιο κομψό και πιο μεγάλο».
Επιστρέφουμε στο κύριο θέμα: Τι εξυπηρετεί η πολιτική των αθρόων κατασχέσεων των κατοικιών; Είναι μήπως ένας οικονομικός αυτοματισμός κι όχι μια πολιτική; Αλλά η εύκολη χορήγηση των στεγαστικών δανείων δεν ήταν μια μεγάλης κλίμακας επιλογή στις ΗΠΑ, στην Ιρλανδία, στην Ελλάδα και αλλού; Τέλος πάντων, η συνήθης απάντηση είναι πως έτσι εξυπηρετούνται τα συμφέροντα της αγοράς, μονολεκτικά ο καπιταλισμός. Δύσκολα όμως αντέχει η απάντηση στη δοκιμασία δεύτερων ερωτημάτων. Αλήθεια, οι τράπεζες δεν θα κέρδιζαν περισσότερα, αν απέφευγαν τις επισφαλείς χορηγήσεις ή αν άφηναν τους οφειλέτες «ζωντανούς» με διάφορες τοκοφόρες διευθετήσεις; Δεν πλήττεται, επίσης, το αγοραίο σύστημα με την περιθωριοποίηση των οφειλετών-καταναλωτών; Δεν χάνουν, δηλαδή, πελάτες οι αγορές;
Ετσι, σιγά σιγά, με τα άτοπα των κλασικών απαντήσεων, το απίθανο αρχίζει να δείχνει αξιόπιστο. Ακόμη κι αν η αγορά δεν ωφεληθεί με την εξουθένωση της μικρής ιδιοκτησίας, θα γίνει αναμφίβολα ανετότερη η ολιγαρχική διακυβέρνηση των επικρατειών. Οχι μόνο επειδή έτσι η ιδιοκτησία συγκεντρώνεται στους λίγους. Οφθαλμοφανώς υποσκάπτεται η δημοκρατία: οι πολλοί που δεν έχουν σιγουριά για το σπίτι τους, που κινδυνεύουν κάθε στιγμή από έξωση, ψηφίζουν πιεσμένα ή υποτιμούν την ψήφο και την πολιτική. Χειραγωγούνται. Η δημοκρατία χάνει τις ουσιαστικές κοινωνικές προϋποθέσεις της. Οι πολίτες, παράλληλα, χάνουν χαρακώματα ανεξαρτησίας.
Με τη δυσλειτουργία της δημοκρατίας και με τον φόβο να οδηγεί στην αδράνεια των πολλών πολιτών, η άνωθεν διακυβέρνηση γίνεται ευκολότερη υπόθεση. Μεθοδεύεται μια ολιγαρχία του μέλλοντος, πιο δυναστευτική από τη σύγχρονη. Αυτό είναι το θέμα μας.
* Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου