Ποια είναι τα δρώντα σήμερα «κοινωνικά κινήματα»

του Παναγώτη Νούτσου

 Προφανώς παραμένει πρώτο, παρά την αυξομείωση και τις μεταπλάσεις της δυναμικής του, το κίνημα που προτάσσει τα του εργάσιμου χρόνου. Επιπλέον, ό,τι συνδέει αυτόν το χρόνο με τον υπό διάθεση, με σημείο αναφοράς αρκετά κοινωνικά στρώματα. Και τέλος ό,τι διεκδικεί άνεση, ανεξαρτησία και ποιότητα στον υπό διάθεση χρόνο. Εκείνο βέβαια που υπολείπεται, παρά τις κάποιες αποσπασματικές κινήσεις, είναι ό,τι τα συναρθρώνει, τόσο σε εθνικό όσο και σε πλανητικό τουλάχιστον πεδίο. Η κινηματική είναι πρωτίστως «κοινωνική λογική» που διέπεται από εθελοντισμό και ανακλητότητα.
Βέβαια, η επίτευξη της αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών
τάξεων μπορεί να εξασφαλίζει την ευκολότερη εκδίπλωση των υπολοίπων κοινωνικών κινημάτων. Αν δηλαδή επιτυγχάνεται η μείωση του εργάσιμου χρόνου, χωρίς τούτο να εμφανίζεται ως σύμπτωμα και ως τρόπος αντιμετώπισης της ανεργίας, και συνακόλουθα αν διασφαλίζεται η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. Συναφώς, αν ενισχύεται η σύμφυτη προσδοκία, στους κόλπους όμως μιας αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας, η κοινωνικά αναγκαία εργασία να καλύπτει –με αξιοπρεπείς συνθήκες για όλους– ένα μικρό μέρος της δραστηριότητας των μελών της.
Από την άλλη πλευρά εκτυλίσσεται η πολυσχιδής απάντηση στη διευρυνόμενη εμπορευματοποίηση του διαθέσιμου χρόνου. Δηλαδή σ’ αυτήν που επέβαλε ο μονοπωλιακός καπιταλισμός με την καταναλωτική του εκτύλιξη ανά τον πλανήτη και με την προσαγωγή του «περιττού» πριν από το «αναγκαίο». Συχνά αυτή η απάντηση προκύπτει ως αυθόρμητη και κάποτε χαλαρά οργανωμένη αντίδραση στην καταστροφή των δυνατοτήτων «αυτοέκφρασης».
Συμφυής είναι η πολυμέτωπη αμφισβήτηση του τρόπου συγκρότησης των κοινωνικών σχέσεων. Ό,τι δηλαδή αρχίζει από τους «κανόνες» για την καταστολή των ορμών και την καθιέρωση μιας «επιτρεπτής» ή «καθωσπρέπει» συμπεριφοράς, η οποία θα εγγυάται τη διάρκεια και τη συνοχή του υφιστάμενου κοινωνικού σχηματισμού. Και ό,τι επίσης οδηγεί προς την αποχειραγώγηση του λόγου, προφορικού και ηλεκτρονικού, για την άρση της νομιμοποίησης που αυτός παρέχει στις κυρίαρχες κοινωνικές δομές.
Από παρόμοια εστία ενδιαφερόντων εκπορεύεται η ολοένα συλλογικότερη αντίληψη ότι η ληστρική εκμετάλλευση της φύσης δεν αφορά απλώς τα όρια της τεχνολογικής εξέλιξης. Τούτο πρώτιστα συνάπτεται με το ενδεχόμενο αυτοκαταστροφής του πλανήτη μας και ολόκληρης σχεδόν της ανθρώπινης κοινωνίας —κάποιοι μάλλον θα έχουν ήδη διαφύγει στο εξωτερικό του. Και βέβαια θα πρόκειται για κοινωνία που στις περισσότερο «αναπτυγμένες» μορφές θα έχει αποκτήσει, μέσω των τεχνολογικών της επιτεύξεων, συγκεντρωτική, ιεραρχική και αστυνομευόμενη δομή.Ακόμη, η βαθιά ανάξεση των ριζών της ανισότητας των δύο φύλων (καθώς και των «ιδιαιτεροτήτων» εντός του ίδιου φύλου), κυρίως με τη συνδρομή του κινήματος της γυναικείας χειραφέτησης (παρά τις ετερογενείς εκδοχές του ή τις αυξομειώσεις της δυναμικής του), οδήγησε στην ευρύτερη αναγνώριση ότι οι σχέσεις ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα και ανάμεσα στη γυναίκα και τον άντρα δεν μεταβάλλονται με τον ίδιο τρόπο που αλλάζουν οι οικονομικές τους συνθήκες. Η απαίτηση των «νέων», που εξακολουθούν να εντάσσονται μέσω της οικογένειας και του σχολείου στο κοινωνικό γίγνεσθαι, να αποτινάσσουν τους εγχαρασσόμενους «ρόλους» και να καθιστούν ανενεργά τα αξιολογικά μέτρα των κυρίαρχων «μεγάλων», γνωρίζει διαρκώς αυτοσχεδιασμούς στις κινηματικές της πλαισιώσεις.
Τέλος, η διεκδίκηση των ηλικιωμένων για άνετα «γηρατειά» συνεπάγεται ένα κίνημα γενναιοδωρίας και όχι επαιτείας, το οποίο αποσκοπεί στην υπερνίκηση των κοινωνικών όρων «αγοραφοβίας» του θανάτου (βλ. και §. 99). Κοντολογίς, από τα κοινωνικά αυτά κινήματα και όχι από τους κρατικοδίαιτους διαχειριστές του πολιτικού πεδίου ενδέχεται να προκύψουν οι πολιτικοί μιας «άλλης» εποχής. Αυτοί που θα θραύσουν τον «ξύλινο» ή τον «εργαλειακό» λόγο για να ε­νι­σχύσουν μια «ερωτική» σχέση με τους θεσμούς συλλογικότητας.
Διακρίνω, κλείνοντας, την αδιαμφισβήτητη θετική πλευρά δυο πρωτοβουλιών που γενικεύονται. Η πρώτη ονομάστηκε: «Κινητοποιήσεις της Τετάρτης» με φορείς διοργάνωσης τους εργαζόμενους και τα κινήματά τους καθώς και αρκετά από τα υπόλοιπα κοινωνικά κινήματα που μόλις κατέγραψα. Με στόχο να κόβεται στη μέση το πενθήμερο‒ε­φτα­ήμερο, η γενική αυτή απεργία (εξαιρούνται όσοι εργάζονται στον έντυπο και τον ηλεκτρονικό λόγο για να μπορούν να είναι ανοιχτές εφημερίδες και τηλεοράσεις) γνωστοποιεί ένα ή περισσότερα προβλήματα στην καρδιά των πόλεων ως συναγερμός όλων των πολιτών.
Η δεύτερη πρωτοβουλία δηλώθηκε ως «Κινητοποιήσεις του Σαββατοκύριακου», στις οποίες πρωτοστατούν τα κινήματα του υπό διάθεση χρόνου, χωρίς βέβαια να αρνούνται τη σύμπραξη με το εργατικό κίνημα. Με φεστιβαλικές εκδηλώσεις, λαϊκά «σχολεία» επιμόρφωσης, προβολές στις γειτονιές και με ανανεούμενα/μετακινούμενα «στέκια». Εδώ ανήκουν οι κινητοποιήσεις των φοιτητών/τριών που κρατούν ανοιχτό το Πανεπιστήμιο (ιδίως αυτό που βρίσκεται εντός πόλεων) με σειρά «αντι-μα­θη­μά­των» πολιτικής παιδείας και κοινωνικών αντισωμάτων, προφανώς επωφελούμενοι και οι ίδιοι απ’ αυτήν τη δημιουργία δασκάλων και μαθητών της αμφισβήτησης…
enthemata.wordpress.com