Το ηθικό ζήτημα

Συνέντευξη του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ στη Ρεπούμπλικα (1981)
Το πάθος τελείωσε;
Για μας τους κομμουνιστές το πάθος δεν τελείωσε. Μα για τους άλλους; Δεν θέλω να κριτικάρω και να μπω σε ξένα χωράφια, αλλά τα γεγονότα υπάρχουν και είναι μπροστά στα μάτια όλων. Τα σημερινά κόμματα είναι πάνω απ’ όλα μηχανισμοί εξουσίας και πελατείας: με λιγοστή ή διαστρεβλωμένη γνώση της ζωής και των προβλημάτων της κοινωνίας και των ανθρώπων,  με λιγοστές ή αόριστες ιδέες, ιδανικά, προγράμματα, με μηδενικά αισθήματα και μηδενική αγάπη για τα κοινά. Διαχειρίζονται τα πιο ετερόκλητα, τα πιο αντιφατικά, κάποιες φορές και ύποπτα συμφέροντα, σίγουρα χωρίς καμία σχέση με τις ανθρώπινες απαιτήσεις και ανάγκες που αναδύονται, ή διαστρεβλώνοντάς τες, χωρίς να
επιδιώκουν το κοινό καλό. Η ίδια η οργανωτική τους δομή έχει πλέον προσαρμοστεί μ’ αυτό το μοντέλο, και δεν είναι πια οργανωτές του λαού, σχηματισμοί που προωθούν την πολιτική ωριμότητα και την πρωτοβουλία: είναι κυρίως ομοσπονδίες ρευμάτων, κλικών, που η καθεμιά έχει έναν «αρχηγό» και «υπαρχηγούς». Ο γεωπολιτικός χάρτης των κομμάτων αποτελείται από ονόματα και από τόπους. Για τη Χριστιανική Δημοκρατία: Ο Μπιζάλια στο Βένετο, ο Γκάβα στην Καμπανία, ο Λατάντσιο στην Απουλία, Ο Αντρεότι στο Λάτσιο, ο Ντε Μίτα στο Αβελίνο, ο Γκασπάρι στο Αμπρούτσο, ο Φορλάνι στις Μάρκε κ.ο.κ. Όσο για τους σοσιαλιστές, λίγο ή πολύ, είναι το ίδιο, και οι σοσιαλδημοκράτες ακόμη χειρότερα...
Εσείς μου είπατε πριν από λίγο ότι ο εκφυλισμός των κομμάτων είναι το ουσιαστικό σημείο της ιταλικής κρίσης.
Αυτό πιστεύω.
Για ποιον λόγο;
Τα κόμματα κατέλαβαν το κράτος και όλους τους θεσμούς του, αρχή κάνοντας από την κυβέρνηση. Κατέλαβαν την τοπική αυτοδιοίκηση, τους φορείς πρόνοιας, τις τράπεζες, τις δημόσιες επιχειρήσεις, τα πολιτιστικά ιδρύματα, τα νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια, τη Rai TV, κάποιες μεγάλες εφημερίδες. Για παράδειγμα, σήμερα υπάρχει ο κίνδυνος η μεγαλύτερη ιταλική εφημερίδα, η  Corriere della Sera,να πέσει στα χέρια του ενός ή του άλλου κόμματος ή ενός ρεύματός του, εμείς όμως δε θα επιτρέψουμε ένα τόσο μεγάλο όργανο του Τύπου όπως η Corriere να έχει ένα τόσο κακό τέλος. Τέλος πάντων, όλα είναι ήδη χωρισμένα σε μερίδια και μοιρασμένα ή θα ήθελαν να τα χωρίσουν σε μερίδια και να τα μοιραστούν. Και το αποτέλεσμα είναι δραματικό. Όλες οι «ενέργειες» που οι διάφοροι θεσμοί και οι σημερινοί διευθυντές τους καλούνται να εφαρμόσουν είναι κυρίως υπό την οπτική του συμφέροντος του κόμματος ή του ρεύματος ή της φατρίας στην οποία οφείλουν το αξίωμά τους. Μια τραπεζική πίστωση χορηγείται εάν ωφελεί αυτό τον σκοπό, εάν παραχωρεί προνόμια και πελατειακές σχέσεις. Μια διοικητική άδεια δίνεται, μια εργολαβία κατακυρώνεται, μια πανεπιστημιακή έδρα ανατίθεται, ένας εργαστηριακός εξοπλισμός χρηματοδοτείται, αν οι δικαιούχοι δηλώσουν την πίστη τους στο κόμμα που παραχωρεί αυτά τα προνόμια, ακόμη και όταν πρόκειται απλά για οφειλόμενες αναγνωρίσεις. 
Εσείς ζωγραφίζετε μια εικόνα της ιταλικής πραγματικότητας που είναι ανατριχιαστική. 
Και κατά τη γνώμη σας δεν αντιστοιχεί στην κατάσταση;
Πρέπει να αναγνωρίσω, κύριε Γραμματέα, ότι στο μεγάλο μέρος της είναι μια ρεαλιστική εικόνα. Θα ήθελα όμως να σας ρωτήσω: αν οι ιταλοί ανέχονται αυτή την κατάσταση είναι σημάδι ότι τη δέχονται ή ότι δεν την αντιλαμβάνονται. Διαφορετικά εσείς θα είχατε κατακτήσει τη διακυβέρνηση της χώρας εδώ και καιρό.
Η ερώτηση είναι σύνθετη. Θα μου επιτρέψετε να σας απαντήσω με τη σειρά. Πρώτα απ’ όλα: πολλοί ιταλοί, κατά τη γνώμη μου, αντιλαμβάνονται πολύ καλά το αθέμιτο εμπόριο που γίνεται με το Κράτος, τις αυθαιρεσίες, την ευνοιοκρατία, τις διακρίσεις. Όμως ένα μεγάλο μέρος από αυτούς είναι υπό εκβιασμό. Έλαβαν προνόμια (ίσως δικαιωματικά, αλλά τα απέκτησαν μόνο μέσα από τους διαύλους των κομμάτων και των ρευμάτων τους) ή ελπίζουν να λάβουν, ή φοβούνται ότι δε θα λάβουν πια. Θέλετε την επιβεβαίωση των όσων λέω; Συγκρίνετε την ψήφο των ιταλών στα δημοψηφίσματα με την ψήφο των κανονικών βουλευτικών και δημοτικών εκλογών. Η ψήφος στα δημοψηφίσματα δε συνεπάγεται ρουσφέτια, δεν εμπλέκει πελατειακές σχέσεις, δε βάζει στο παιχνίδι και δεν κινητοποιεί υποψηφίους και ιδιωτικά συμφέροντα ή συμφέροντα μιας ομάδας ή μιας πλευράς. Είναι μια ψήφος απόλυτα ελεύθερη απ’ αυτό το είδος των εξαρτήσεων. Ε λοιπόν, τόσο το ΄74 για το διαζύγιο, όσο και, ακόμη περισσότερο, το ΄81 για την έκτρωση, οι ιταλοί έδωσαν την εικόνα μιας χώρας εντελώς ελεύθερης και σύγχρονης, έδωσαν μια ψήφο προόδου. Στο βορρά όπως και στο νότο, στις πόλεις όπως και στα χωριά, στις αστικές συνοικίες όπως και στις εργατικές και προλεταριακές. Στις βουλευτικές και δημοτικές εκλογές το πλαίσιο αλλάζει. Ακόμη και με απόσταση λίγων εβδομάδων.
Ας έρθουμε στην άλλη μου ερώτηση, αν επιτρέπετε, κύριε Γραμματέα: θα έπρεπε να είχατε νικήσει εδώ και καιρό, αν τα πράγματα είναι όπως τα περιγράφετε.
Υπό μια έννοια, αντίθετα, μπορεί να φαίνεται εξαιρετικό το γεγονός ότι ένα κόμμα σαν το δικό μας, που πάει τόσο αποφασιστικά κόντρα στο τρέχον ρεύμα, διατηρεί τόση συναίνεση και μάλιστα την αυξάνει. Όμως εγώ νομίζω πως ξέρω τι σκέφτεστε: επειδή εμείς διακηρύσσουμε ότι είμαστε ένα κόμμα «διαφορετικό» από τα άλλα, εσείς σκέφτεστε ότι οι ιταλοί φοβούνται αυτή τη διαφορετικότητα.
Ναι, έτσι είναι, έχω στο νου μου ακριβώς αυτή την προφανή διαφορετικότητά σας. Κάποιες φορές μιλάτε σαν να είστε από τον Άρη, ή σαν ιεραπόστολοι σε μια χώρα απίστων: και ο κόσμος δε σας εμπιστεύεται. Θέλετε να μου εξηγήσετε με σαφήνεια σε τι συνίσταται η διαφορετικότητά σας;  Πρέπει να τη φοβόμαστε;
Κάποιοι ναι, έχουν δίκιο να φοβούνται, κι εσείς καταλαβαίνετε αμέσως ποιους εννοώ. Για να δώσω μια ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημά σας, θα απαριθμήσω με μερικά πολύ απλά σημεία σε τι συνίσταται η διαφορετικότητά μας, έτσι ελπίζω ότι δε θα υπάρχουν πλέον περιθώρια παρανόησης. Λοιπόν: πρώτο, εμείς θέλουμε να σταματήσουν τα κόμματα να καταλαμβάνουν το Κράτος. Τα κόμματα πρέπει, όπως λέει το Σύνταγμά μας, να συναγωνίζονται για τον σχηματισμό της πολιτικής βούλησης του έθνους. Αυτό μπορούν να το κάνουν όχι καταλαμβάνοντας όλο και ευρύτερα τμήματα του Κράτους, όλο και περισσότερα κέντρα εξουσίας σε κάθε πεδίο, αλλά ερμηνεύοντας τα μεγάλα ρεύματα αντιλήψεων, οργανώνοντας τις προσδοκίες του λαού, ελέγχοντας δημοκρατικά το έργο των θεσμών. Να ο πρώτος λόγος της διαφορετικότητάς μας. Σας φαίνεται ότι πρέπει να προκαλεί τόσο φόβο στους ιταλούς;
Ας έρθουμε στη δεύτερη διαφορά.
Εμείς πιστεύουμε ότι το προνόμιο πρέπει να καταπολεμηθεί και να καταστραφεί όπου και να φωλιάζει, ότι οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι, αυτοί που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, πρέπει να έχουν προστασία και πρέπει να τους δίνεται φωνή και συγκεκριμένη δυνατότητα να μετράνε στις αποφάσεις και να αλλάξουν την κατάστασή τους, ότι ορισμένες κοινωνικές και ανθρώπινες ανάγκες πρέπει να έχουν την προτεραιότητα στην ικανοποίησή τους σε σχέση με άλλες, ότι ο επαγγελματισμός και η αξία πρέπει να επιβραβεύονται, ότι η συμμετοχή κάθε πολίτη, άνδρα ή γυναίκας, στα δημόσια πράγματα πρέπει να είναι εξασφαλισμένη. 
Εντιμότατε Μπερλινγκουέρ, αυτά τα πράγματα τα λένε όλοι.
Βέβαια, όμως κανένα από τα κυβερνητικά κόμματα δεν τα κάνει. Εμείς οι κομμουνιστές έχουμε εξήντα χρόνια ιστορίας πίσω μας και έχουμε αποδείξει ότι τα επιδιώκουμε και ότι τα κάνουμε στ’ αλήθεια. Εμείς πήγαμε στη φυλακή μαζί με τους εργάτες. Στα βουνά με τους αντάρτες πήγαμε εμείς. Στις λαϊκές συνοικίες μαζί με τους ανέργους πήγαμε εμείς. Με τις γυναίκες, με το περιθωριοποιημένο προλεταριάτο, με τους νέους ήμασταν εμείς . Στη διεύθυνση κάποιων δήμων, κάποιων νομών, που διοικήθηκαν με εντιμότητα, ήμασταν εμείς.
Όχι μόνο εσείς.
Είναι αλήθεια, αλλά κυρίως εμείς. Και περνάμε στο τρίτο σημείο διαφορετικότητας. Εμείς πιστεύουμε ότι το καπιταλιστικό είδος οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης είναι αιτία σοβαρών στρεβλώσεων, απέραντου κοινωνικού κόστους και κοινωνικής ανισότητας,  τεράστιας σπατάλης πλούτου. Δε θέλουμε να ακολουθήσουμε τα μοντέλα σοσιαλισμού που υλοποιήθηκαν μέχρι σήμερα, απορρίπτουμε έναν άκαμπτο και συγκεντρωτικό σχεδιασμό της οικονομίας, πιστεύουμε ότι η αγορά μπορεί να διατηρήσει μια ουσιαστική λειτουργία, ότι η ατομική πρωτοβουλία πρέπει να έχει ένα δικό της χώρο και να διατηρεί έναν σημαντικό ρόλο. Είμαστε όμως πεπεισμένοι ότι όλες αυτές οι πραγματικότητες, μέσα στις καπιταλιστικές μορφές –και κυρίως, σήμερα, κάτω από τη μολυβένια σκέπη του συστήματος που είναι θεμελιωμένο πάνω στη Χριστιανική Δημοκρατία- δεν λειτουργούν πλέον, και επομένως μπορούμε και πρέπει να συζητάμε για τον τρόπο με τον οποίο θα υπερβούμε τον καπιταλισμό ως μηχανισμό, ως σύστημα, γιατί αυτός, σήμερα, δημιουργεί αυξανόμενες μάζες ανέργων, περιθωριακών, εκμεταλλευόμενων. Εδώ βρίσκεται, κατά βάθος, η αιτία όχι μόνο της σημερινής οικονομικής κρίσης, αλλά και των φαινόμενων βαρβαρότητας, της διάδοσης των ναρκωτικών, της άρνησης της εργασίας, της έλλειψης εμπιστοσύνης, της ανίας, της απελπισίας. Είναι έγκλημα να έχει κανείς αυτές τις ιδέες; 
Δεν βρίσκω μεγάλες διαφορές μ’ αυτό που μπορεί να σκέφτεται ένας πεπεισμένος ευρωπαίος σοσιαλδημοκράτης. Όμως για σας μοιάζει προσβολή το να σας συγκρίνω με έναν σοσιαλδημοκράτη. 
Ε βέβαια, υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά. Η σοσιαλδημοκρατία (εννοείται ότι μιλάω για τη σοβαρή σοσιαλδημοκρατία) νοιαζόταν πάντοτε πολύ για τους εργάτες, για τους εργαζομένους που είναι οργανωμένοι συνδικαλιστικά, και ελάχιστα ή καθόλου για τους περιθωριοποιημένους, για τους λούμπεν, για τις γυναίκες. Στην ουσία, τώρα που εξαντλήθηκαν τα παλαιά περιθώρια καπιταλιστικής ανάπτυξης που επέτρεπαν μια σοσιαλδημοκρατική πολιτική, τώρα που τα προβλήματα που σας θύμιζα προηγουμένως ξέσπασαν σε όλη την καπιταλιστική δύση, υπάρχουν σημάδια κρίσης και στη γερμανική σοσιαλδημοκρατία και στο αγγλικό εργατικό κόμμα, ακριβώς επειδή τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα βρίσκονται αντιμέτωπα με πραγματικότητες άγνωστες μέχρι τώρα γι’ αυτά ή αγνοημένες απ’ αυτά.
Άρα, είστε ένα σοβαρό σοσιαλιστικό κόμμα...
...υπό την έννοια ότι θέλουμε να οικοδομήσουμε στα σοβαρά τον σοσιαλισμό...
Σας στενοχωρεί, σας ανησυχεί το γεγονός ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα κλείνει το μάτι σε αστικά στρώματα της κοινωνίας;
Όχι, δε με ανησυχεί. Τα μεσαία στρώματα, η παραγωγική αστική τάξη είναι σημαντικά στρώματα της χώρας και τα πολιτικά και οικονομικά τους συμφέροντα, όταν είναι νόμιμα, πρέπει να προστατεύονται και να εκπροσωπούνται κατάλληλα. Κι εμείς το κάνουμε αυτό. Αν αυτά τα κοινωνικά στρώματα μεταφέρουν ένα μέρος των ψήφων τους στα κοσμικά κόμματα και στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, εγκαταλείποντας την παραδοσιακή χριστιανοδημοκρατική προστασία, δεν μπορούμε παρά να είμαστε ικανοποιημένοι: αλλά υπό έναν όρο. Ο όρος είναι ότι μ’ αυτές τις νέες ψήφους, το Σοσιαλιστικό Κόμμα και τα κοσμικά κόμματα θα αποδείξουν ότι ξέρουν να κάνουν μια πολιτική και να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα που θα αποτελέσει μια πραγματική και βαθιά αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν και σε σχέση με το παρόν.
Αν όμως πρόκειται για μια απλή μεταφορά πελατειών για να παγιωθούν, υπό νέες ταμπέλες, οι παλιές και οι σημερινές σχέσεις μεταξύ κομμάτων και Κράτους, κομμάτων και κυβέρνησης, κομμάτων και κοινωνίας, με τους φθοροποιούς τρόπους διακυβέρνησης και διοίκησης που συνεπάγονται, τότε δε βλέπω γιατί πρέπει να λέμε πως είμαστε ικανοποιημένοι εμείς και η χώρα.
Κατά τη γνώμη σας, αυτή η αλλαγή μεθόδων και πολιτικής υπάρχει ή όχι;
Ειλικρινά, όχι. Μήπως τη βλέπετε εσείς; Ο κόσμος την αντιλαμβάνεται; Πηγαίνετε μια βόλτα στη Σικελία, για παράδειγμα: θα δείτε ότι σε μεγάλο μέρος υπήρξε μεταφορά πελατειών. Δε θέλω να ισχυριστώ ότι πάντα και παντού είναι έτσι. Ισχυρίζομαι οι σοσιαλιστές και οι σοσιαλδημοκράτες δεν έχουν δώσει μέχρι σήμερα κανένα σημάδι ότι θέλουν να αρχίσουν αυτή τη μεταρρύθμιση της σχέσης μεταξύ κομμάτων και θεσμών –που δεν είναι εξάλλου τίποτε άλλο, παρά μια σωστή επαναλειτουργία του συνταγματικού επιτάγματος- χωρίς την οποία δεν μπορεί να αρχίσει καμία ανανέωση και χωρίς την οποία το ηθικό ζήτημα παραμένει εντελώς ανεπίλυτο.
Είπατε πολλές φορές ότι το ηθικό ζήτημα σήμερα είναι στο κέντρο της ιταλικής υπόθεσης. Γιατί;
Το ηθικό ζήτημα δεν εξαντλείται στο γεγονός ότι, αφού υπάρχουν κλέφτες, διεφθαρμένοι, δωρολήπτες σε υψηλές σφαίρες της πολιτικής και της διοίκησης, πρέπει να τους ξετρυπώσουμε, πρέπει να τους καταγγείλουμε και πρέπει να τους βάλουμε στη φυλακή. Το ηθικό ζήτημα, στην Ιταλία του σήμερα, πάει μαζί με την κατάληψη του κράτους από τα κυβερνητικά κόμματα και από τα ρεύματά τους, πάει μαζί με τον πόλεμο συμμοριών,  πάει μαζί με την αντίληψη της πολιτικής και με τις μεθόδους διακυβέρνησής τους, οι οποίες πρέπει απλά να εγκαταλειφθούν και να ξεπεραστούν. Να γιατί λέω ότι το ηθικό ζήτημα είναι το κέντρο του ιταλικού προβλήματος. Να γιατί τα άλλα κόμματα μπορούν να αποδείξουν ότι είναι δυνάμεις σοβαρής ανανέωσης μόνο αν επιτεθούν εξ ολοκλήρου στο ηθικό ζήτημα, ανατρέχοντας στα πολιτικά του αίτια. [...] Αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει πραγματικά είναι η τύχη της χώρας. Αν συνεχίσουμε έτσι, στην Ιταλία η δημοκρατία κινδυνεύει να συρρικνωθεί, όχι να διευρυνθεί και να αναπτυχθεί. Κινδυνεύει να πνιγεί μέσα σε ένα βάλτο.
Κύριε Γραμματέα, σε όλο τον δυτικό κόσμο συμφωνούν ότι ο κύριος εχθρός που πρέπει να καταπολεμηθεί αυτή τη στιγμή είναι ο πληθωρισμός, και πράγματι οι οικονομικές πολιτικές όλων των βιομηχανικών χωρών επιδιώκουν να υλοποιήσουν αυτόν το στόχο. Έχετε κι εσείς την ίδια γνώμη;
Θα απαντήσω όπως ο Μιτεράν: το κυριότερο κακό των δυτικών κοινωνιών είναι η ανεργία. Τα δύο δεινά δεν πρέπει κανείς να τα βλέπει χωριστά. Ο πληθωρισμός είναι –αν θέλετε- η άλλη όψη του νομίσματος.  Πρέπει να αγωνιστούμε μέχρι τέλους ενάντια στο ένα και στο άλλο. Αλίμονο αν διαχωρίσουμε αυτή τη μάχη, αλίμονο αν σκεφτούμε, για παράδειγμα, ότι για να δαμάσουμε τον πληθωρισμό πρέπει να πληρώσουμε το αντίτιμο μιας βαριάς ύφεσης και ανεργίας, όπως συμβαίνει ήδη σε μεγάλο βαθμό. Θα βρεθούμε όλοι μέσα σε μια κοινωνική καταστροφή ασύλληπτων διαστάσεων.
Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, στις αρχές του 1977, προώθησε τη γραμμή της «λιτότητας». Δε μου φαίνεται ότι η έκκλησή σας έγινε αποδεκτή ευνοϊκά από την εργατική τάξη, από τους εργαζομένους, από τα ίδια τα μέλη του κόμματος...
Εμείς υποστηρίξαμε ότι ο ξέφρενος ατομικός καταναλωτισμός παράγει όχι μόνο κατασπατάληση πλούτου και παραγωγικές στρεβλώσεις, αλλά και έλλειψη ικανοποίησης, παραζάλη, δυστυχία και ότι, σε κάθε περίπτωση, η οικονομική κατάσταση των βιομηχανικών χωρών –μπροστά στην επιδείνωση του χάσματος, στο εσωτερικό τους, μεταξύ ανεπτυγμένων και καθυστερημένων ζωνών, και μπροστά στην αφύπνιση και στην πρόοδο των λαών των πρώην αποικιακών χωρών και της ανεξαρτησίας τους- δεν έδινε πλέον τη δυνατότητα να εξασφαλιστεί μια οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη διατηρώντας τον «πολιτισμό της κατανάλωσης», με όλες τις βλάβες, ακόμη και τις ηθικές, που συνδέονται στενά μ’ αυτόν. Η διάδοση των ναρκωτικών, για παράδειγμα, ανάμεσα στους νέους, είναι ένα από τα πιο σοβαρά σημάδια όλων αυτών και κανείς δεν αποφασίζει να ασχοληθεί πραγματικά. Λέγαμε όμως για τη λιτότητα. Ήμασταν οι μόνοι που υπογραμμίσαμε την αναγκαιότητα καταπολέμησης της σπατάλης, αύξησης της αποταμίευσης, συγκράτησης της ιδιωτικής υπερκατανάλωσης, επιβράδυνσης της διεστραμμένης δυναμικής της δημόσιας δαπάνης, δημιουργίας νέων πόρων και νέων πηγών εργασίας. Είπαμε ότι και οι εργαζόμενοι θα έπρεπε να συνεισφέρουν το δικό τους κομμάτι σε αυτή την προσπάθεια ανόρθωσης της οικονομίας, αλλά ότι το σύνολο των θυσιών θα έπρεπε να γίνει εφαρμόζοντας μια αρχή αυστηρής ισονομίας και ότι θα έπρεπε  να έχει ως στόχο να δώσει το έναυσμα για ένα διαφορετικό είδος ανάπτυξης και για διαφορετικούς τρόπους ζωής (πιο φειδωλούς, αλλά και πιο ανθρώπινους). Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο θέσαμε το πρόβλημα της λιτότητας και του ταυτόχρονου αγώνα ενάντια στον πληθωρισμό και στην ύφεση, δηλαδή στην ανεργία. Διευκρινίσαμε και αναπτύξαμε αυτές τις θέσεις στο 15ο Συνέδριο, τον Μάρτη του 1979: δεν εισακουστήκαμε.
Και το κόστος της εργασίας; Σας φαίνεται ένα θέμα που πρέπει να ξεχάσουμε;
Το κόστος  της εργασίας πρέπει κι αυτό να αντιμετωπιστεί και να συγκρατηθεί στο σύνολό του, δρώντας πάνω απ’ όλα στο επίπεδο της αύξησης της παραγωγικότητας. Θέλω να σας πω με κάθε ειλικρίνεια πως όταν ζητούνται θυσίες από τη χώρα  και αρχίζουν να τις ζητάνε –όπως συνήθως- από τους εργαζομένους, ενώ έχουμε πίσω μας ένα ζήτημα σαν αυτό της P2, είναι πολύ δύσκολο να εισακουστούν και να γίνουν πιστευτοί. Όταν ζητούνται θυσίες από τον κόσμο της δουλειάς χρειάζεται μεγάλη συναίνεση, μεγάλη πολιτική αξιοπιστία και ικανότητα να χτυπηθούν τα υπερβολικά και απαράδεκτα προνόμια. Αν δεν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία, η επιχείρηση δεν μπορεί να πετύχει.
www.rednotebook.gr